de alve stêden – 5: leeuwarden en dokkum

Gisteren waren we in Harlingen en die stad leeft van de Wadden. Mag en mocht er altijd graag zijn. Nee niet in Harlingen maar op het Wad. Inmiddels een Unesco Werelderfgoed van 10.000 vierkante kilometers. Hierdoor is het Waddengebied het grootste aaneengesloten wetland op aarde. Voor de sfeer een paar zeilfoto's uit 2002.

Ben een paar dagen geleden begonnen met het verhaal over het IJsselmeer en zijn voorganger de Zuiderzee, dat ook nog niet zo heel erg oud was toen het afgedamd werd van de Noordzee. De IJssel is nog maar 1500 jaar jong. In de vorige eeuw is aangetoond dat de IJssel pas in de vroege middeleeuwen (tussen 400 en 700) op natuurlijke wijze is ontstaan. Het water wat er wel stroomde ging door de Oude IJssel, de Berkel, de Vecht en de Schipbeek, maar geleerden zijn het er niet over eens welke richting deze riviertjes en beekjes volgden. Dan hebben de Romeinen aan het begin van onze jaartelling nog een kanaal (het kunnen er ook meer geweest zijn) gegraven van de Rijn naar het Flevomeer (de voorloper van de Zuiderzee en dus van het IJsselmeer). Dit kanaal was de Drususgracht. De exacte ligging van dit watertje is ook onbekend. Kortom: water genoeg en op een gegeven moment ergens tussen 400 en 700, waarschijnlijk na een winter met extra hoge waterstanden, ging een deel van het water van de Rijn uit zichzelf naar het noorden stromen. De stroomrichting van de riviertjes die de Rijn als uitweg hadden gekozen keerde om en sindsdien hebben we de IJssel. Simpel toch?

maandag 10 juli: @ leeuwarden

Camperplaats Leeuwarden, aan de Zwemmer. Adverteren met “alle gewenste faciliteiten”, klopt helemaal zolang je een toilet en een douche niet als gewenst beschouwt, want die zijn er niet. Code Campercontact 54.330. We betaalden € 17,30 per nacht (€ 9,00 stageld, € 5,00 stroom en 2 x € 1,65 boevenbelasting. Enkele camperplaatsen aan het water en contant betalen of via de app Camperpay (installeren en betalen was een makkie, alleen nu weer een nieuwe app op de telefoon). We blijven hier twee nachten staan. Reken even met me mee: is ongeveer een kwart van wat je in Franeker op Bloemketermp moet betalen. 

Vandaag twee Friese steden: de grootste en de noordelijkste. Laten we met de grootste tevens de hoofdstad van Fryslân) Leeuwarden of Ljouwert beginnen. Ooit was er in dit gebied de Middelzee en woonden er mensen op een drietal terpen: Oldehove, Nijehove en Hoek. De bewoners hielden zich bezig met landbouw, visserij en scheepsvaart. Leeuwarden lag gunstig aan zee en onderhield handelscontacten met andere handelsplaatsen zoals Lübeck en met de Oostzeelanden. Bijgaand kaartje (1580) laat de drie delen zien die in 1435 samen Leeuwarden vormden. Oud-Leeuwarden is Nijenhove, volgens een oorkonde al in 1285 een stad. De Middelzee slibde in de dertiende eeuw dicht en werd ingepolderd, waardoor Leeuwarden geen haven meer had en de handel zich concentreerde op die nabije omgeving.

Rond 1500 was er veel gedonder in Friesland: na 250 jaar zelfbestuur werd Friesland in 1498 onderworpen aan Albrecht van Saksen en in Leeuwarden zetelde vanaf toen het Hof van Friesland. Gisteren kwamen we op de fiets door Arum, waar Grutte Pier de Arumer Zwarte Hoop heeft opgericht, een clubje dat vocht voor onafhankelijkheid. Grutte Pier is zo belangrijk voor de geschiedenis van Friesland geweest dat hij is opgenomen in de Canon van Friesland. Ik volsta met een bord dat bij het standbeeld van deze man stond. Als je op het plaatje klikt, wordt de tekst leesbaar.

En het fonteintje dan? VisitFriesland: “'Love’ bestaat uit twee 7 meter hoge, witte sculpturen van een jongen en een meisje. Ze lijken elkaar aan te kijken, maar hun ogen zijn gesloten. De gezichtsuitdrukking van de kinderen is sereen. Om hen heen hangt een 2 meter hoge mistwolk waar we in rond kunnen dwalen. ‘Ze dromen’, zegt Plensa; ‘voor kinderen is de toekomst een droom vol beloftes.’ De Spaanse kunstenaar kreeg zijn inspiratie voor de mistfontein toen hij ’s morgens vroeg de nevel boven de Friese velden zag. ‘In Friesland’, zei hij, ‘komt het water uit de grond'. Jaume Plensa (1955) geniet wereldwijd grote faam met zijn metershoge sculpturen van voornamelijk vrouwenhoofden. Ze bieden een bijna meditatieve aanblik. [….] De fontein ‘Love’ die Plensa ontwierp voor het vernieuwde stationsgebied van Leeuwarden, geeft grote allure aan de entree van de stad en vormt een uitnodigend rustpunt”.

En dan de meest noordelijke stad van Nederland: Dokkum. “In 754 werd Bonifatius bij Dokkum vermoord”, leerden we vroeger op de lagere school. Of Bonifatius ooit in Dokkum geweest is is tegenwoordig de vraag die veel geschiedkundigen moeilijk kunnen beantwoorden. Als geleerden het al niet eens zijn ga ik me er niet mee bemoeien.

In 1298 kreeg Dokkum na Stavoren, Harlingen en IJlst als vierde stad van Friesland stadsrechten en in de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje was Dokkum een belangrijke pion in de strijd. In vroegere jaren lag de stad in open verbinding met de zee, het Dokkumergrootdiep. In 1597 vestigde de Friese Admiraliteit zich in Dokkum. Van hieruit werden allerlei zaken voor de beveiliging van de handelsvaart en oorlogsvoering met Spanje op zee geregeld. Dokkum was van groot strategisch belang, vandaar de aanleg van de stadswallen in de jaren 1581-1582 bekend als de Bolwerken. In de negentiende eeuw ontstond een toenemend ruimtegebrek in Dokkum. Binnen het schootsveld van de kanonnen op de bolwerken mocht namelijk niet gebouwd worden. Alle nieuwbouw werd in de binnenstad gepropt, wat leidde tot het verlies van vele oude historische gebouwen. De afbeelding hiernaast laat Dokkum in 1649 zien. Het betreft een stadskaart uit de atlas samengesteld door Frederick de Wit, een bekend cartograaf. Even voor de duidelijkheid: het noorden ligt links op deze oude kaart. 

En het fonteintje van Dokkum? VisitFriesland: “De IJsfontein is een speelbal van de elementen en geen dag hetzelfde. IJs tekent patronen op de koperen huid van de sculptuur. De mate waarin de fontein ijslagen vormt of niet, is afhankelijk van de zon, luchtvochtigheid, temperatuur, wind en neerslag. Energie voor de IJsfontein wordt opgewekt door zonnepanelen. Rondom staan bomen die rood kleuren in het najaar. Ze verwijzen naar Bonifatius en zijn volgelingen die in Dokkum zijn vermoord. Voor optimale schaduwwerking is bij de sculptuur gebruik gemaakt van de wetmatige rangschikking van bladeren rond een middelpunt. Het resultaat van meer dan 100 miljoen jaar evolutie in de plantenwereld”. Kunstenares: Birthe Leemeijer (1972). Toen ik W vertelde over de roodkleurende esdoorns, wees ze me op de Japanse esdoorn die bij ons in de tuin staat. Het verhaal over het bloed waar die esdoorn naar verwijst zal ik je besparen.

Op de terugweg (vrijwel geheel langs de Dokkumer Ee, een oude trekvaart, kwamen we langs het legendarische bruggetje van Bartlehiem. De Elfstedenbrug stond tijdens de laatste Elfstedentocht helemaal volgepropt met feestvierende toeschouwers, dweilorkesten en TV-ploegen: voor één dag het centrum van de wereld. 

Terug in Leeuwarden hadden we nog tijd over, daarom een kunstwandelroute gefietst (had mijn stokken niet bij me). Dit jaar is het precies 125 jaar geleden dat één van de beroemdste inwoners van Leeuwarden werd geboren: Maurits Cornelis Escher. Om dit te vieren wordt in de stad wordt op verschillende manieren stilgestaan bij dit jubileum, onder meer met eenroute langs zeven 3D-kunstwerken die op straat getekend zijn. Iets soortgelijks hadden we een paar jaar geleden in Doetinchem ook. Ga echt niet vertellen wat het allemaal voor moet stellen. Wil je meer weten: klikkerdeklik.

Een mooie dag. Heel ander weer dan de afgelopen dagen: de hitte is uit de lucht. Met 24 graden maximaal en een pittige wind uit de westelijke hoek was het goed toeven in het Friese land. En morgen? Morgen is er weer een dag. We moeten nog twee steden: IJlst en Sneek. Denk dat we morgen in de buurt van Irnsum onze camper parkeren en van daaruit de laatste fonteintjes gaan befietsen.

Nog één plaatje, speciaal voor C te L en M te L.