de alve stêden - 1: stavoren

"Heb je nog wat leuks op je bucketlist staan dat we na een paar intensieve dagen kunnen afstrepen?” was de vraag van W een paar dagen geleden. Genoeg! Als ik 150 jaar oud wordt heb ik de helft van mijn lijstje nog niet afgewerkt. Onlangs een artikel gelezen over de Elfstedentocht per camper (standaardreisje van de NKC; er is ook een variant van VisitFriesland). Je schijnt hem ook te kunnen fietsen, wandelen, zwemmen, kanoën en vandaag of morgen vindt een of andere gek dat je de tocht der tochten ook op stelten kunt lopen. Alles is mogelijk, alleen schaatsend de elf steden bezoeken zal er wel nooit meer inzitten. "Leuk, las once ciudades" sprak W, zij is van de talen. Nog een todotje erbij: in 2018 zijn in de elf steden van Friesland elf fonteinen geplaatst. Volgens camperende kennissen is de ene fontein nog lelijker dan de andere. We vellen geen oordeel tot we de kunstwerken zelf gezien hebben. 

Wel meteen een wedstrijdje van gemaakt: wie kent de meeste van de 11 Friese steden? Gelijkspel: we kwamen beiden tot tien: Leeuwarden, Sneek, Sloten, Hindeloopen, Workum, Stavoren, Bolsward, Franeker, Harlingen en Dokkum. W heeft in haar jeugd veel gelogeerd bij familie in het Friese land en ik heb later met diverse boten het water (en het land) onveilig gemaakt. Op bijgaand kaartje (Mozaiek Reizen) moet je net doen alsof Makkum en Rijs niet genoemd worden. Is een kaartje van een standaard fietsreis, waarbij in deze twee plaatsen overnacht wordt. Tien steden konden we noemen, beiden misten we dus IJlst. Is ook niet zo vreemd: eigenlijk te klein voor een stad. Alhoewel: een stad is een stad als ze stadsrechten gekregen heeft. IJlst kreeg die in 1268 en werd daarmee de vierde stad van Friesland. Grote broer Sneek (dat op steenworp afstand van IJlst ligt) kreeg pas in 1456 als laatste stad officieel haar stadsrechten en toen waren de alve stêden compleet. Voor ik gezeik krijg: Stavoren was in 1061 de eerste Friese, maar ook Nederlandse stad die stadsrechten kreeg. Kan de bron wel noemen, maar W vond een internetadres dat twee volledige regels in beslag zou nemen totaal niet interessant en “als je lezers wilt houden moet je deze onzin ernstig beperken”. Voldoende info te vinden als je googelt op “elfstedentocht camper” of “elfstedentocht fiets”. Je kunt het officieel doen door op bepaalde plekken je kaart te laten afstempelen, maar dat gaat ons a) een beetje te ver en b) word je geacht op bepaalde camperplaatsen de nacht door te brengen. Stempelen in Twente is nog daar aan toe, ook nog gaan stempelen in Friesland wordt een beetje teveel van het goede. 

donderdag 6 juli: @ stavoren 

Naar Súdwest-Fryslân dus, de grootste gemeente van Friesland met 6 van de 11 steden op haar grondgebied. Twee accenten en een koppelteken maken het een moeilijke naam voor een blog. De gemeente is het resultaat van voortdurende fusies van kleinere gemeentes sinds 2011. Stavoren (ook Staveren en op zijn Fries Starum) is onze eerste halteplaats. 

De Marina heeft bij de buitenhaven plek voor zo'n 50 campers, deels op gras (of wat er nog van over is) en deels op asfalt. Op bijgaande foto (Auteursrecht: © 2006 CMT Group 1 Inc. and Garmin International, Inc.) zie je rechts onderin twee parkeerplaatsen. Op de onderste staan wij.  

Marina Stavoren is een groot complex (ook nog een binnenhaven, camping, huisjespark en zwembad) en is eigendom van SkipsMaritiem, een toko die nog een aantal havens exploiteert (Lelystad, Hindeloopen, Lemmer) en daarnaast een aantal watersportgerelateerde zaken heeft. 

We stonden wel goed (met stroom) op asfalt. Kwestie van een plekje zoeken waar je èn stroom èn een beetje schaduw kunt vinden. € 20,00 plus 2 x € 1,25 toeristenbelasting per nacht. All-in, dus geen apart muntje meer voor de douche. Vergeten brood van huis mee te nemen, dus een een goed excuus om te gaan lunchen op het terras van het bij de Marina behorende strandpaviljoen De Potvis. Leuk zitten met een geweldig uitzicht. Bediening? Je kunt zeggen “ze drongen zich niet op”. De kroketten en de tosti waren goed binnen te houden, biertje alleen van een verkeerd merk (Heineken – maar eigen schuld). 

Het verkennende rondje Stavoren is een beetje uit de hand gelopen en werd een fietstocht door de omgeving van een kleine 30 kilometer. Eerst een paar verplichte nummertjes in Stavoren. Uiteraard de (foeilelijke) Visfontein. Het is een creatie van Mark Dion en op VisitFrieland tref je de volgende omschrijving aan: “De zee geeft, de zee neemt. Stavoren, ooit een rijke Hanzestad, kan erover meepraten. Overstromingen, zeehandelsoorlogen, een haven die verzandde: meermalen verviel de stad tot armoede. Maar telkens richtte ze zich op en brachten zeevaart en visserij nieuwe welvaart. Volksverhalen als ‘de Vrouwe van Stavoren’ vertellen van dat wisselvallige lot. ‘De Vis voor Stavoren’ voegt daar een nieuw verhaal aan toe, met een knipoog naar een symbolische prent van Pieter Bruegel de Oude: ‘Hoe grote vissen kleintjes eten!’ We zien hoe de enorme open muil van een machtige vis ons langs de watersproeiende lippen naar binnen lokt. Wie ontsnapt in Stavoren de dans?” 

Het volgende verplichte nummertje was “het vrouwtje van Stavoren”. Het beeld hoort bij een sage die het verhaal van Stavoren als handelsstad vertelt. De bloeiende en groeiende handelsstad Stavoren kwam vanaf de 15e eeuw steeds verder in verval. De haven verzandde waardoor schippers een andere thuishaven zochten. Economisch gaat het dan snel bergafwaarts. Wil je het hele verhaal? Klikkerdeklik dan hier. 

Daarna een leuk rondje door het achterland van Stavoren. Deze keer weer eens met knooppunten. Leuke plaatsjes gezien en kon het niet laten foto's te maken van plaatsnaamborden (vooral leuk als de namen in het Fries en het Nederlands niet identiek zijn). 

Toen nog even de uitsmijter in Stavoren: de restanten van de aanlegplaats van de stoompont die de dienst naar Enkhuizen onderhield. Hebben we tegenwoordig alleen nog maar een zomerdienstregeling die toeristen drie keer per dag in elke richting over het water vervoert, een kleine 150 jaar geleden was dat heel anders. In 1885 werden de spoorlijnen tussen Enkhuizen – Amsterdam en Stavoren – Leeuwarden aangelegd. Toen de veerdienst daar bij kwam, kom men in ongeveer vier uur van Leeuwarden naar Amsterdam reizen. Heb “ergens” gelezen dat er rond 1900 ongeveer 100.000 mensen per jaar over de Zuiderzee werden vervoerd. Niet alleen passagiers werden overgezet, ook goederen moesten het water over. Voor het goederenvervoer werd in 1899 een nieuwe stoompont voorzien van rails in gebruik genomen waar men de goederenwagons door middel van een locomotief op kon duwen. Uiteindelijk (1909) had men de beschikking over drie stoomponts die op het hoogtepunt (1916) meer dan 43.000 wagons hebben overgezet. In de jaren daarna werd het goederenvervoer steeds minder (allereerst door de opkomst van de vrachtauto en toen kwam in 1932 ook nog eens de Afsluitdijk gereed) en in 1936 werd deze dienst opgeheven.

V: 196.665; A: 196.839. Rijtemperatuur: 16 – 21 – 20 graden. Later op de dag in Stavoren werd het 22 graad. Half bewolkt, zwaar bewolkt, vrijwel onbewolkt: we hebben het allemaal meegemaakt vandaag. Windkracht 3 tot 4 uit het zuidwesten. Zon op/onder: 05:21/22:04 (gegevens Stavoren). Een mooie dag. En morgen? Morgen is er weer een dag. De fietsroute staat al op de telefoon.