holwerd aan zee – 3: toch maar geen huttendag

Even terug naar “Holwerd aan Zee”. Twee dagen geleden schreef ik het begin van het verhaal. Al zo’n tien jaar zet de stichting Holwerd aan Zee zich in om bij het Noord-Friese dorp Holwerd een gat in de dijk en een getijdemeer te realiseren. Met als belangrijkste doel de leefbaarheid in het dorp te verbeteren en de natuur een impuls te geven. Belangrijk onderdeel van het plan was dat er boten vanuit de Waddenzee door een sluis naar het dorp zouden kunnen varen. Voor dit gecombineerde idee stelde de Postcodeloterij in 2020 via Vogelbescherming 15 miljoen euro beschikbaar. Ook de provincie Fryslân, het Waddenfonds en de gemeente Noardeast Fryslân trokken de knip en reserveerde miljoenen. Onderzoek in 2021 wees echter uit dat uitvoering van alle ideeën onvoldoende goed uit zou pakken voor de natuur en er te veel slib in het getijdemeer zou komen. Daarop besloot de stuurgroep Holwerd aan Zee alternatieven te laten onderzoeken. Uit het onderzoek kwam een nieuw plan naar voren waarbij geen plaats meer voor boten van het Wad naar Holwerd. Er komt wel een natuurlijke geul door de kwelder die via een speciaal regelwerk voor getij in het meer zorgt. In de kwelder wordt verdere verruiging tegengegaan en er komt een groot eiland voor broedvogels op een oude zomerdijk. De stichting noemt dit de “natuurvariant”. Helaas is al het geld er nog niet en beginnen een aantal stuurgroepleden te morrelen. De Stuurgroep Holwerd aan Zee bestaat uit de Provincie Fryslân, de gemeente Noardeast Fryslân, Vogelbescherming Nederland, Rijkswaterstaat, de Stichting Holwerd aan Zee, LTO-Noord en het Friese Waterschap. Die laatste twee konden zich niet vinden in het advies. Wordt vervolgd.

Vraagje van L te D: is W nooit mee geweest met jullie zeiltochten? Jazeker L te D. We hadden dan wel de afspraak “geen vrouwen aan boord”, maar heel af en toe gingen we met vier mannen en hun vrouwen een lang weekend op stap. Was altijd even wennen, vooral voor de mannen: de dagen op de boot zagen er anders uit dan anders. Bewijsfoto's: hemelvaart 2001, met zijn achten op het wad. Hiernaast W aan het roer op de Nieuwe Zorgen.

woensdag 30 augustus: @ kötteldiek

Het zou in eerste instantie een knooppuntenroute door het open Friese land worden. Hoofd Route had toch graag dat er een leuk plaatsje aan de route werd toegevoegd: “Ik wil wel een beetje reuring”, het enige “plaatsje” van betekenis in deze contreien is Dokkum en laten we daar nou een paar maanden geleden geweest zijn. “Geeft niks, je hebt ongetwijfeld nog wel een paar bladzijden te schrijven over Dokkum”, waren de lieve woorden van W. Ongetwijfeld, kan over de geschiedenis van een paperclip een boekwerk schrijven, dus valt er over Dokkum een bibliotheek te vullen. Maar het liep heel anders vandaag. Toen om 13:00 uur Hoofd Meteorologie na bestudering van tenminste vijf weersites de kans op structurele droogte voor 15:00 uur gelijk achtte aan de waarschijnlijkheid dat ik tussen nu en vijf jaar zou overlijden aan de complicaties van een zwangerschapsvergiftiging was het uit met de pret. W de huurfiets terugbrengen en ik de boel afkoppelen, ontkoppelen, lozen en meer van dat soort dingen. Een paar broodjes bij de plaatselijke grootgrutter scoren en terug naar de Achterhoek. De fietsroute blijft voorlopig wel op de harde schijf van mijn laptop staan. Het werd op weg naar het zuiden gaandeweg steeds droger en warmer. Eigen fiets bij onze vaste fietsenmaker afgeleverd die wel zeer bedenkelijk keek, maar dat doet deze fietsenmaker zelfs al bij een gebroken spaak. Om half vijf waren we weer thuis. Nou ja, wat is inmiddels thuis?

V: 198.881; A: 199.101 (we naderen met rasse schreden de twee ton). Rijtemperatuur: 14 (Friesland) oplopend naar 19 (Achterhoek) graden, begonnen met regen, later op de dag werd het droog en zagen we af en toe een stukje blauw, te weinig om er een broek van te naaien (zelfs geen korte). Zon op/onder: 06:41/20:26 (gegevens Lichtenvoorde). De maaltijd was nog wel in campersfeer: tonijnsalade op pastabasis.

holwerd aan zee – 2: op het goudgele strand van ameland

Het verhaal over Holwerd aan Zee is nog niet helemaal af, maar je moet nog even een dagje of zo geduld hebben voor het vervolg. Gisteravond wel even gekeken naar een documentaire over de mannen achter de stichting (https://www.2doc.nl/documentaires/2019/04/holwerd-aan-zee.html; 50 minuten). Vandaag is Ameland aan de beurt en daar valt ook weer veel te veel over te vertellen. 

Neem nu bijvoorbeeld de verbinding vaste land – eiland. Al jaren nemen we de boot, maar er is ooit iemand geweest die het snode plan had een dam op te werpen tussen het vaste land en Ameland. De dam heeft er ook een tijdje gelegen. Hij begon op het vasteland aan de noordzijde van het dorp Holwerd en had een lengte van ongeveer 8,7 kilometer. Twee kilometer ten zuidoosten van het dorp Buren eindigde de dam bij de waddendijk. Het hele plan is ontwikkeld door jonkheer Pieter Jan Willem Teding van Berkhout. Het ging de jonkheer in eerste instantie niet om de verbinding met het eiland maar om landaanwinning op de Friese Wadden. De dam zou aanslibbing bevorderen. Eerst een beetje (veel) getouwtrek om de financiering en uiteindelijk werd tussen 1871 en 1878 (buiten het stormseizoen) aan de dam gewerkt door enkele tientallen arbeiders. De dam stak een halve meter uit boven hoogwater. In deze alinea zie je een kaartje uit de eerste Bosatlas van 1877, de dam is ingetekend als een rechte brede lijn, maar dit komt niet overeen met de werkelijkheid: er zaten enkele bochten in het tracé. Lang heeft het feest niet geduurd. In oktober 1881 sloeg een storm een groot gat in de dam. De dam werd hersteld, maar in april 1882 volgde weer een storm en toen was er geen geld meer. De Tweede Kamer besloot om geen geld meer in deze bodemloze put te stoppen. Bij laagwater zijn enkele restanten van de dam nog te zien. Ook wordt de dam met wadlopen gebruikt. Over de opzienbarende geschiedenis van jonkheer Van Berkhout die de Waddenzee wilde droogleggen heeft Corine Nijenhuis een boek geschreven met de titel Waddenwolf.

Nog zo'n krankzinnig plan: een vaste melkpijpleiding van Nes op Ameland naar Holwerd op het Friese vasteland. Verzin het niet: op 6 november 1978 door de commissaris van de Koningin in Friesland, Hedzer Rijpstra, officieel geopend. Totaal vijftien kilometer lang waarvan acht kilometer door de Waddenzee. Technisch een hoogstandje, maar één ding handen de ontwerpers vergeten: het water van de Waddenzee kan warm worden en de melk nam tijdens het transport de temperatuur van het zeewater aan, ondanks de snelheid waarmee de melk getransporteerd werd (1,7 meter per seconde). Geregeld kwam het dan ook voor dat de temperatuur (ver) boven de vier graden Celsius steeg. Er werden regelmatig ladingen afgekeurd. Daarom werd in 1995 besloten de leiding niet meer te gebruiken en de melk weer met de vrachtwagen op te halen en de melk met de boot naar het vasteland te brengen. Restanten van de leiding zijn later gebruikt voor de aanleg van een glasvezelkabel van de vaste wal naar het eiland. In deze alinea een kopie van een artikel uit de Leeuwarder Courant van 27 juni 1977.

dinsdag 29 augustus: @ holwerd/holwert

Een dagje Ameland dus. Gelukkig is ons presentiegeld vorige week net overgemaakt, want voor een retourtje Ameland (met fiets) gelden heel andere prijzen dan een retourtjes Texel. Was nu net geen € 60,00 kwijt voor ons tweetjes. Dacht dat ik vorig jaar € 5,00 kwijt was voor één passagier met fiets van Den Helder naar Texel (vv). Och de firma Wagenborg moet ook leven zullen we maar zeggen. Hou je niet van geschiedenis, sla dan de volgende alinea over (of lees diagonaal).

Van Holwerd oversteken naar Ameland, dan blijf je in Friesland – ten miste tegenwoordig. Pas vanaf 1801 hoort het formeel tot Friesland, rond 1650 was het zelfs een soort onafhankelijk ministaatje, niet onderworpen aan Friesland of aan de Staten-Generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Bovendien was het eiland in die tijd één van de weinige plaatsen in Europa met volledige godsdienstvrijheid voor alle religies. De geschreven geschiedenis van Ameland begint rond 1400 toen het eiland voor het grootste deel eigendom was van het Benedictijner klooster van Foswerd in Friesland. Vanaf omstreeks 1420 kregen leden van de Friese familie Van Cammingha controle over grote delen van het eiland – misschien wel alle delen die niet onder het klooster vielen. Omstreeks 1420 begonnen de Cammingha’s waarschijnlijk met de bouw van een stenen kasteeltje, als hun residentie, in het zuiden van het tegenwoordige dorp Ballum. In 1580 confisqueerden de protestantse machthebbers van Friesland alle katholieke bezittingen op hun grondgebied – kerken, landerijen, en kloosters. De Friese autoriteiten dachten ook het klooster op Ameland te kunnen ontmantelen, maar de Cammingha’s maakten van de gelegenheid gebruik het klooster voor zichzelf in te pikken – inclusief belangrijke rechten op visserij, jacht en strandvonderij. De Friese autoriteiten protesteerden – maar daar bleef het bij. In 1648 eindigde de Tachtigjarige Oorlog met de Vrede van Münster, waardoor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden officieel werd erkend door de Spaanse koning en de Duitse keizer – maar Ameland bleef een vrije heerlijkheid binnen het Duitse keizerrijk. In 1680 kwam er een einde aan het Cammingha-tijdperk. Eeuwenlang had de familie indringers kunnen tegenhouden. Nu kwam het einde niet door wapengekletter maar doordat de Amelandse tak van de familie uitstierf. Het eiland werd particulier eigendom van de Friese stadhouderlijke familie, waardoor het eiland de facto niet langer een ministaatje was. Eigenlijk bekommerden zich maar weinigen over de politieke status van het eiland. Dat werd anders in 1795 toen de Republiek militair verslagen werd door Frankrijk en de laatste stadhouder, Willem V, naar Engeland vluchtte. De nieuwe machthebbers van de “Bataafse Republiek” legden beslag op de stadhouderlijke bezittingen, inclusief Ameland. Nu kwam men er achter dat het eiland weliswaar particulier eigendom van de Friese stadhouder was geweest, maar dat het formeel nooit tot Friesland of de “oude” republiek had behoord!

De boot van 09:45 was afgeladen vol, we konden er nog net bij. Geliefd tijdstip voor fietsers om de oversteek te maken, vermoed ik. Rustige overtocht, vrij hoog water, dus dan kan het gas erop.

Mooi fietsen, eerst met uitzicht op het wad, later konden we de Noordzee zien bij Paviljoen Sjoerd. Uitgeroepen tot Beste Paviljoen van 2022 (in het juryrapport dat de mysteryguests vooral enthousiast waren over de gastvrijheid en de kwaliteit). Inderdaad lekkere koffie. Vuurtoren, broodje scoren en naar het paardenkerkhof. Tot diep in de twintigste eeuw werd de reddingsboot van Hollum (Mr. Adriaan de Bruine) de zee ingetrokken door paarden en vervolgens vanaf de kar gelanceerd. Op 14 augustus 1979 gebeurde dat ook, maar bij het lanceren van de reddingsboot gleed de kar in een diepe geul. De acht paarden konden niet tijdig losgekoppeld worden van het onderstel en verdronken. Een gedenksteen herinnert aan de ramp.

Na het paardenkerkhof was het een lange rit over de Waddendijk tot aan de pier in Nes. Net voor de pier staat op de dijk bij de Ballumerbocht het beeld van de Dijkwachters, een werk in brons van de beeldhouwer Frans Ram. Het stelt twee reddingwerkers voor die met een touw aan elkaar verbonden zijn, ze laten zien hoe dijkwachters in vroeger tijd de dijk bewaakten. Het kunstwerk is in 1991 geplaatst ter herinnering aan het feit dat toen de Amelander zeedijk op deltahoogte is gebracht. Helaas niet hoog genoeg: in 2016 mocht men weer aan de bak.

Tijd over voor een biertje en een cappuccino (je mag er zelf de poppetjes bij kleuren). Heel toevallig kwamen we weer bij Paviljoen Sjoerd terecht. Ook de boot van 16:00 uur terug naar Holwerd was afgeladen vol. Wel veel minder fietsers, het merendeel zal nog wel niet uitgekeken zijn geweest op het eiland. Laag water, altijd een mooi gezicht. De boot deed er wel een kwartier langer over dan op de heenweg. Bang om op een zandplaat vast te lopen? Leverde wel mooie plaatjes op.

Een mooie dag met een fijn tochtje: ruim 60 kilometer. Droog gebleven met zelfs af en toe een zonnetje. Wel druk op het eiland, maar opvallend veel lege plekken op campings. Leuk voor één dag. En morgen? Morgen is er weer een dag. Er ligt een fietsbingoroute klaar, wel op het vaste land. 

holwerd aan zee – 1: een stukke fiets

Kreeg de wind van voren van buurvrouw C, mijn vaste fotokijkster die voor de verandering ook eens de tekst had gelezen: schijn in een van mijn vorige blogs gesproken te hebben over maandag 7 oktober. Of ik de kalender van 2024 voor mijn neus had bij het schrijven van dat stukje? Sorry vaste fotokijkster C te L: het is maandag 9 oktober. Zal voortaan beter op de kalender kijken!

Of we soms bang zijn om wat van de wereld te missen, was de vraag van S te W. Ze gebruikte nog net de term FOMO niet, maar zal het ongetwijfeld (bewust of onbewust) in haar achterhoofd hebben gehad. FOMO is de afkorting voor “Fear Of Missing Out” wat “angst om iets te missen” betekent. Nou S te W: we staan graag heel vaak ergens met onze neus voor aan, maar hebben absoluut niet de neiging om overal aanwezig te willen zijn om naar niets leuks te missen. Las ergens dat FOMO te maken heeft met de oneindige keuzes die je moet maken. Het is een angst voor wat je misloopt door een verkeerde keuze. In plaats van tevreden te zijn met een relaxavondje op de bank ben je bezig met hoe je avond had kunnen zijn. Wees gerust S te W: de enige keuzestress die we de laatste tijd gehad hebben bestond uit kiezen we voor de fietsvierdaagse in Appelscha of in Denekamp (vorige week) en gaan we naar Balgoy of naar Holwerd (deze week)? Daarnaast gaat FOMO meestal gepaard met een onzeker en onrustig gevoel. Toegegeven: het kriebelt regelmatig wanneer ik weer een paar dagen op de bank zit, maar ik heb niet het gevoel dat anderen het altijd leuker en gezelliger hebben dan ik en dat ik daarom ook wat moet doen. En wanneer gezegd wordt dat FOMO gepaard gaat met stress, dan is het heel duidelijk: weet niet wat stress is, dus is er van FOMO ook geen sprake. Doe mijn maar JOMO (Joy Of Missing Out) Voldoende, S te W?

maandag 28 augustus: @ holwerd (als je het met een t is heb je de friese variant)

Keuzestress was niet het juiste woord vanmiddag, meer een kwestie van “bewust een keuze maken”. Ik schreef hierboven al Holwerd of Balgoij? Holwerd heeft als voordeel dat we er nog nooit gecamperd hebben en de boot op ons ligt te wachten voor een fietstocht over Ameland. Nadeel is dat het een pokkeneind rijden is. Balgooij heeft als nadeel dat het niet naast Ameland ligt, maar er staat tegenover dat het een beetje dichterbij ligt. W mocht kiezen, maar kon geen keuze maken, en ik? Had al een deel van mijn blog voor de komende dagen in de steigers staan. Uitgangspunt: Holwerd aan Zee. Weet het: Holwerd ligt niet (meer) aan zee, maar als het aan de stichting met dezelfde naam ligt, binnenkort wel (weer). Noordoost Friesland is al jaren aan het verpauperen. Diverse overheden hebben leuke plannen gemaakt, maar al die plannen hebben een gemeenschappelijk eindpunt: de onderste bureaula. En noordoost Friesland? Dat verpaupert verder: oplopende werkloosheid en versobering van leefbaarheid, zorg en welzijn. Woningen zijn onverkoopbaar en ook de jeugd vertrekt. Neem als voorbeeld Holwerd: in een paar jaar tijd is het aantal inwoners gekrompen van 2.000 naar minder dan 1.600 en de krimp zet door. En toen kwam er iemand met een “wild” plan: Holwerd aan Zee. Breek de dijk door en zeilboten kunnen vanaf de Waddenzee zonder de mast te strijken doorvaren naar het cultuurhistorisch rijke achterland, eerste stop: Dokkum na even in Holwerd op de grens van land en zee uitgeblazen te hebben. Een paar jaar geleden is er een stichting in het leven geroepen die serieus bezig is. Ik ga niet alle ins en outs vertellen, daarvoor kun je een bezoek brengen aan https://www.holwerdaanzee.nl/, maar wil nog wel even kwijt dat de stichting Holwerd aan Zee uit het dorp Holwerd is de initiatiefnemer en trekker is, dat de lokale overheid faciliteert en stimuleert en tenslotte dat iedereen (grondeigenaren, natuurorganisaties, ministeries, bewoners) positief zijn en participeren in het project.

En de pecunia? Berekend is dat de kosten van het project kunnen oplopen tot ongeveer 64 miljoen Euro. De Postcodeloterij kwam in 2019 met een cheque van 15 miljoen over de brug en er was voldoende politiek draagvlak. Tot... de kranten in januari 2023 kopten: “Provincie Fryslân ziet 'Holwerd aan zee' niet meer zitten”. Een tijdje daarvoor waren LTO Noord en het Wetterskip Fryslân al uit het project gestapt. Er was te veel twijfel over de betaalbaarheid en haalbaarheid. En toen? Wordt vervolgd.

Ruim tweeëneenhalf uur rijden naar Holwerd, maar wel mooi binnendoor. Installeren, even achteruitrijden: kleine boem. Niks aan de hand denk je dan, tot je het achterwiel van de Trek bestudeert. Draait niet meer echt rond. Geen Trekdealer in de onmiddellijke omgeving, maar gelukkig is er een fietsverhuur in het dorp, dus snel geregeld. Fiets donderdag maar naar onze eigen fietsenmaker. 

Meteen maar een eindje trappen. Eerst even naar de veerboot, altijd leuk. Daarna een klein rondje verkenning. Het begon met het beeld “Wachten op hoog water” van Jan Ketelaar. Het beeld bestaat uit twee, van metaal gelaste, vrouwen van vijf meter hoog. Een volle vrouw en een dunne vrouw. Ze kijken uit over zee. Het beeld gaat over de zoektocht naar balans en uitwisseling (tenminste dat heb ik ergens gelezen). W en ik dachten eerst dat het een dikke vrouw en een dunne man moest voorstellen, maar de man was niet echt af. Met twee vrouwen kunnen we ook leven. De volle vrouw werd in december 2018 geïnstalleerd, het jaar van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad. Op 16 september 2019 kreeg ze gezelschap van de dunne vrouw. 

Daarna gewoon een stukje dom rijden, langs domme schapen (de ram met het blauwe dekblok heeft zijn best gedaan). Terug tot de ontdekking komen dat er maar zo weer 27 kilometer op de fietsteller staat.

V: 198.661; A: 198.881 (da's dus 220 kilometer). Rijtemperatuur jojoënd tussen 17 (bui) en 21 (zon) graden, half bewolkt. Zon op/onder: 06:38/20:36 (gegevens Holwerd). Morgen gaat het als alles meezit naar Ameland.

en weer een fietsvierdaagse – 6: volbracht

Kreeg van oudbuurman A de mededeling dat er in Lichtenvoorde niet alleen een bloemencorsowagen is gewijd aan Anton met d'n bok, maar dat er ook een standbeeld bestaat. Waar dit beeld momenteel is weet hij niet, de nieuwbouw van Antoniushove heeft de boel in de binnenstad van Lichtenvoorde op de kop gezet. Heb dus onmiddellijk vriendje W te L geappt met de vraag of hij als oud-directeur van het bejaardentehuis meer weet. Antwoord: “Heeft er gestaan. Door Van Rijckevorsel onthuld. Geschonken door de Industriële Club. Ik weet niet of het er nu weer staat. Is nog wel in de picture. Misschien ff rond kijken”. Voor de duidelijkheid: Van Rijckevorsel was toen burgemeester van Lichtenvoorde. Even wat dieptewerk verricht: “Eind augustus 1989 verscheen in het plantsoen tussen zorgcentrum Antoniushove en de seniorenappartementen “De Klinke” aan de Varsseveldseweg in Lichtenvoorde een bronzen kunstwerk op een gemetselde sokkel. Op een daarop bevestigde koperen plaat staat vermeld: “Antoon met d’n bok" Aangeboden door de Industriële Kring Lichtenvoorde september1989. Volgens een desbetreffend artikel in het huis aan huis blad Elna van 7 september 1989 betrof het “een streekeigen kunstwerk”. Het door kunstenaar Nick van Leest naar de tekst van een lied vervaardigde bronzen beeld was een cadeau van de Industriële Kring Lichtenvoorde aan de bewoners van de Antoniushove ter herdenking van het feit dat de herbouw van hun behuizing in 1988 was geopend.” Bron: https://www.oudheidkundelichtenvoorde.nl/node/280. Bron foto: https://www.beeldbanklichtenvoorde.nl/cgi-bin/beeldbank.pl?ident=1066. Dat de foto gemaakt moet zijn vóór 1993 blijkt uit de aanwezigheid van de (witte) burgemeesterswoning naast het gemeentehuis. Deze is namelijk in dat jaar bij het verbouwen van het gemeentehuis gesloopt.

W te L vroeg zich af of ik het met witte kool wel bij het rechte eind had. Volgens haar was boeskool boerenkool. Nee, beste W te L: boerenkool wordt in Twente, de Achterhoek en het aanliggende Münsterland moos genoemd. Bekende uitdrukking is “Roepen op de moos” (rupsen op de boerenkool). Is niet alleen een vrij onbekend nummer van Boh Foi Toch, maar ook een blog over duurzaam leven en permacultuur. Helaas is dit blog niet zo duurzaam gebleken: de laatste publicatie dateert van februari 2021.

Nog ééntje dan: toen W gisteren het verhaal van de dag gelezen had was haar commentaar: helemaal goed, alleen heette het lied van Ome Hans “Anton wol soldoate worden”, de rest van de tekst komt helemaal overeen. Kan er van alles over zeggen, maar doe het niet: het is haar oom Hans.

zondag 27 augustus: @ kötteldiek

We hebben heel prettige dagen doorgebracht op Camperplaats De Neijenaar in Beuningen. € 17,50 all-in, dus inclusief sanitair, elektriek en wifi. Vond een erg mooie foto die gemaakt is op de camperplaats. Heb 'm geplaatst in de laatste alinea van dit verhaal. Is niet van ons dus! Ook de tochten die de fietsvierdaagseclub voor ons uitgezet hadden waren leuk. De mooiste tochten waren evenwel die van maandag (vóór de vierdaagse) en van vandaag (erna), want uitgezet door Komoot en mij. Reden: ander type wegen en paden. Kan me voorstellen dat je ruim duizend fietsers niet op een smal bospaadje wilt hebben en dat een breed stuk asfalt veel veiliger is. Dat werk dus. Gisteren hebben we weer halve mountainbikepaden gehad. Wil je kilometers maken, moet je dat niet doen. Wil je wat zien van de natuur is zo'n route een aanrader.

En dan weer naar de Kötteldiek, waar tegenwoordig elke dag Handhaving langs rijdt. Vreemd volk die handhavers, zie ze regelmatig kentekens noteren. Zouden ze niks anders te doen hebben? Las laatst een stukje van Abram op zijn prikbord (http://www.camperverhalen.info/Prikboard.htm), waaruit bleek dat hij met dezelfde gevoelens zit: “Eenmaal de grens gepasseerd besefte ik pas goed hoe Nederland is veranderd in een zeikland vol met regeltjes, boa-figuren die in uniform rondlopen, klaar om hun macht te tonen en de wetgeving en de regelzucht strikt te handhaven. Je heb gehaktballen en vega gehaktballen. Echt en imitatie. Je hebt politie en boa's. Politie-agenten handhaven de wet na een gedegen opleiding en psychisch onderzoek en je hebt boa's: een verzonnen baantje tegen de werkeloosheid. (Melkertbanen in de jaren 90 begonnen)”.

V: 198.590; A: 198.661. Rijtemperatuur 15 – 16 graden (precies 10 graden kouder dan maandag), bewolkt. Zon op/onder: 06:36/20:33 (gegevens Lichtenvoorde). Een beetje “wassen en plassen”, morgenvroeg heeft W wat vrijwilligerswerk en dan kijken we verder.

en weer een fietsvierdaagse – 5: de boeskool is lös

Hadden we de eerste dagen van de week prachtig en warm weer, gisteren een overgangsdag met flink wat regen, de komende dagen wordt het een stuk kouder (naar het verluidt). Moet dan altijd even goed kijken naar de juiste schrijfwijze met die hinderlijke d'tjes en t'tjes. Ezelsbruggetje: het lijkt op “naar het schijnt”, na de stam van het werkwoord schijnen (schijn)komt een t (want het is derde persoon enkelvoud), dus na verluid (van het werkwoord verluiden) plakken we ook een t. Kwam laatst ook nog de term “verluigeld” tegen in de zin van “kosten om een overlijden te laten verluiden” (de klokken laten horen), maar nu dwaal ik weer eens ernstig af. Tijd voor een rustig afkickdagje in en rond de stad waar ze feest weten te vieren: Oldenzaal. Ooit heeft de afdeling stadspromotie de naam “Glimlach van Twente” verzonnen, tegenwoordig bestaat er zelfs een huis-aan-huisblad met die naam.

zaterdag 26 augustus: @ beuningen

Oldenzaal, stad van de feesten. Dus katholiek. Kon bij mijn voorbereidingen drie grote kerken vinden. Allereerst de Hofkerk (protestants) en vervolgens twee katholieke kerken: de Antonius en de Plechelmus. Vooral die laatste is een dingetje: "een basiliek rond 1150 gebouwd van Bertheimer zandsteen in Westfaals-romaanse stijl". Nee, heb ik niet van mezelf, evenmin als het volgende “De toren werd omstreeks 1240 aan de kerk toegevoegd. Rond 1480 is de romaanse zuidbeuk vergroot en kreeg deze een gotisch uiterlijk. Na 1500 werd de sacristie gebouwd en het priesterkoor in gotische stijl verlengd”. Komt van Wikipedia en je moet het even weten om de grootsheid van de kerk te kunnen voelen. Oldenzaal is lang geleden ontstaan op het kruispunt van belangrijke wegen van het Rijnland naar Friesland en van Utrecht naar Duitsland. In een kloosterdocument uit 893 komt de naam 'Aldenseelen' voor. Hoewel Oldenzaal niet aan het water ligt, was de stad wel lid van het middeleeuwse Duitse koopliedenverbond De Hanze. Oldenzaal was een belangrijke overslagplaats van goederen en kreeg in 1049 marktrechten en in 1249 stadsrechten. In de 17de eeuw werd Oldenzaal een vestingstad met poorten, muren, wallen en grachten. Ondanks deze verdedigingswerken werd er wat afgeknokt in Oldenzaal. Regelmatig stond er vreemd volk voor de deur: Münsterse troepen, Geldersen, Spanjaarden. Ook de Geuzen konden er wat van. En midden in dat centrum van het geweld bleef de Sint Plechelmusbasiliek rustig staan. Niet altijd zuiver rooms overigens: van 1633 tot 1810 werd het kerkgebouw gebruikt door de protestantse gemeenschap van Oldenzaal, die wegens het geringe aantal leden het onderhoud ervan sterk verwaarloosde. Toen de katholieken de kerk in 1810 terugkregen was het een echt “opknappertje” geworden. Tussen haakjes: alle fotokerken van eigen hand, dus vandaag gemaakt.

Ander weer, dus tijd voor een lange broek en sokken in dichte schoenen. Allemaal voor het eerst deze week. Gelukkig had ik nog een toepasselijk paar in de kast liggen. Past bij mijn campertrui en -T-shirt.

Wij togen dus naar Oldenzaal voor het jaarlijkse zomerfeest van Oldenzaal met de mooie naam “De Boeskoel is Lös”. Naast carnaval het grootste feest in de Boeskoolstad. Boeskool is Nedersaksisch voor witte kool. De wat ouderen onder ons zullen het woord “boeskoolblad” kennen uit de tweede strofe van het lied “Anton met d'n bok” (of Anton op d'n bok”). Nadat Anton op een geitenbok (ziegenbok) is gezet had hij nog geen zadel. Toen “nam zien mooder een boeskoolblad, stopt'n dat Anton onder het gat”. 

Het leuke van dit lied is dat het in vrijwel geheel Nederland voorkomt met kleine variaties, niet alleen in taal maar ook in voorwerpen. Zal een paar voorbeelden geven: in Lichtenvoorde bijvoorbeeld pakte “mooder ’n pannekookmes” als sabel, in Groningen pakte moeder daarvoor echter een “bezemstok” en in Twente diende een “bonenstok” als sabel. De Lichtenvoordse “worstepin”, ter vervanging van sporen, is in Groningen vervangen door een “bossie takken aan de hakken”. Anton maakte in de Lichtenvoordse versie gebruik van “kousenband” als leidsels voor het paard, in Twente deed een “boksenband” als zodanig dienst. Bovenstaande video bevat (vanwege de lokale sfeer) een versie in het Twents. Ik ken vooral de versie gezongen door een oom van W (oom Hans) die het lied op ons aller verzoek op elke verjaardag zong terwijl hij bijpassende muziek uit zijn trekzak toverde. Even voor de duidelijkheid: wanneer Anton gezongen werd was Oom Hans al redelijk in de olie. Waarom dwaal ik altijd zo af? Terug naar Lichtenvoorde en wel naar het bloemencorso: in 2000 bouwde corsogroep Kwintet de wagen Anton(ius) met de bok, ter ere van het jubileum van verzorghuis Antioniushoeve in Lichtenvoorde. 

Maar we waren nog lang niet in Oldenzaal. Op verzoek van Onze Lieve Vrouwe Van Altijddurende Bijstand had ik samen met zij van Komoot een leuke fietstocht gefröbeld met hoogtepunten als “Nette Brücke über der Dinkel”, “Hahnhofweg”, “Hoog op de Tankenberg” en “Engelse Tuin” vóór we op de Groote Markt in Oldenzaal aankwamen. Een route maken met Komoot is gebaseerd op het aaneenknopen van hoogtepunten die door anderen ooit zijn voorgesteld, vandaar dat je bij het samenstellen van een tochtje in deze omgeving vaak Duitse omschrijvingen tegenkomt. En als je een tijd lang steeds over de grens wipt, kom je ook vanzelf veel Duits tegen. Noemenswaardig is het klooster van de Franciscanen in de boerengemeenschap Bardel. Gesticht in 1922 als missionarissenklooster door de Franciscanen uit Brazilië (religieuzen werden in die tijd door de keizerlijke familie in dat land onderdrukt en weken uit naar de Grafschaft Bentheim). Er schijnen in het klooster van Badel tegenwoordig nog een paar monniken in het wild voor te komen. Het klooster had het moeilijk in de tijd van de nationaal-socialisten en werd uiteindelijk gesloten. De monniken werden verdreven en de gebouwen werden gebruikt voor feest- en staatsdoeleinden. De kerk werd pakhuis en later bioscoop. De nazi's richten een lerarenopleiding op in de gebouwen van het klooster. In de naoorlogse jaren betrokken eerst Engelse militairen de gebouwen en daarna werden er Oost-Duitse vluchtelingen gehuisvest. Uiteindelijk werd het een middelbare school. In 1972 besloten het klooster en de schoolleiding de school open te stellen voor externe studenten en, voor het eerst, ook voor protestante studenten en meisjes. Het internaat bestaat sinds 1989 niet meer, maar de school bloeit. In 2008 ontving het gymnasium de titel van International College of Cambridge for Science and the Arts.

Terug naar het Boeskoolfeest onder andere op de Groote Markt. Ooit begonnen als eenvoudige braderie (1991), tegenwoordig een big pary met allerlei activiteiten waar jaarlijks zo'n 170.000 bezoekers op afkomen. Het programma is veel te uitgebreid om hier te beschrijven, wil je meer weten kijk even op https://www.boeskoolislos.nl/timetable/timetable-overzicht. Eigenlijk niet zo aan mij besteed en W wordt ook niet vrolijk wanneer ze mij met veel (gespeeld) enthousiasme over de braderie ziet slenteren. Een terrasje daarentegen is altijd wel leuk, al is het gebakken visje van de markt in Lichtenvoorde duizend keer lekkerder dan het magnetrongeval dat we hier genuttigd hebben. Kon de smaak wegspoelen met een perfect getapt biertje, dat dan weer wel.

Het grootste feest van Oldenzaal is evenwel carnaval. Bijna net alsof je onder de grote rivieren bent. Men spreekt de bevolking in Oldenzaal dan aan als ‘’Boeskoolmennekes’’ en ‘’Boeskoolwiefkes’’. De Oldenzaalse kunstenaar Jan Kip, heeft van dit gegeven een bronzen beeldje ontworpen: het ‘’Boeskoolmenneke’’. Hoe kan het ook anders, een mannetje dat een witte kool op zijn buik draagt. We hebben het beeld in de drukte niet kunnen vinden, dus foto geleend.

Na Oldenzaal nog even Rossum en een stukje Kanaal Almelo-Nordhorn meepikken en weer terug op het nest. Totaal 59 kilometer. Genoeg gefietst! Het bleef de hele weg droog en na twaalven kon de jas ook uit. Mooie dag! En morgen? Morgen is er weer een dag. We gaan even één dag en nacht naar huis in verband met vrijwilligerswerk van W. Kan intussen mooi de wasmachine haar werk doen. En dan tot slot nog even de plaatjes-zonder-verhaal.