fluisterend door de biesbosch

De regelmatige lezer weet dat één van mijn bezigheden tijdens het reizen is het opsporen van achtergrondinformatie over de dingen die we tegenkomen. Soms ontdek je dan hele interessante zaken, zoals het boek “Perikelen rond de Groote Waert” van Adriaan van Rijsbergen, een werk van zo’n 100 bladzijden en gewoon te downloaden (http://www.biesbosch.nu/pdf/Perikelen%20rond%20De%20Groote%20Waert.pdf). Interessant omdat ik altijd heb gemeend dat de Sint Elisabethsvloed in 1421 de oorzaak was van het ontstaan van de Biesbosch. Voeger zo geleerd op school “Een ziedende noordwesterstorm beukte in 1421 op de door veen en zoutwinning sterk verzwakte dijken. Naar schatting 16 dorpen en 2000 mensen verdwenen die nacht in de woeste binnenzee die ontstond nadat de dijken het begaven.” Van Rijsbergen geeft in zijn boek aan dat deze storm de uiteindelijke druppel was, maar dat er veel meer aan vooraf ging. Hij bespreekt onder meer waarom dat de dijken het water niet buiten de polder (de Groote Waert) konden houden. Weet dat er weinigen geïnteresseerd zijn in een complete boekbespreking, zal het dan ook niet doen, maar in het verhaal van vandaag zullen ongetwijfeld enkele items uit het boek aan de orde komen.

woensdag 31 augustus: @ delft

Naar Delft dus, met halverwege een stop in Drimmelen, in de Biesbosch voor een tochtje met een fluisterboot van Rondvaartbedrijf Zilvermeeuw. Nou ja, voor een fluisterboot maakte het ding behoorlijk wat kabaal. Een tochtje van anderhalf uur over het water, voor het betere vakantiegevoel. Behalve een schipper hadden we de beschikking over een vrijwilliger van Staatsbosbeheer die inderdaad de anderhalf uur heeft staan vol te lullen (gepensioneerd onderwijzer, dan heb je dat), maar ook dingen vertelde die een goede aanvulling waren op de informatie in het boek van Van Rijsbergen en de geschiedenislessen van vroeger. Ik had al verteld dat er tijdens de Sint Elisabethsvloed 2000 mensen verdwenen in de golven. Onze Staatsbosbeheermeneer vertelde dat dat inderdaad in de geschiedenisboekjes staat, maar dat dat onmogelijk het geval kon zijn omdat er in de hele polder toentertijd nog geen 1000 mensen woonden. Ook het aantal dorpen schijnt schromelijk overdreven te zijn. Ook was er geen sprake van één ramp, maar meerdere overstromingen in vrijwel opeenvolgende jaren door dijken die op verschillende plaatsen doorbraken door gebrek aan onderhoud en ook technische onkunde.

Ik heb de route getrackt met Komoot. De grote plas op bijgaand kaartje met de naam “de Gijster” is een van de drie spaarbekkens in het Nationale Park de Biesbosch, bedoeld als opslag van het water uit de rivier de Maas. Het water wordt gebruikt als industriewater op het industrieterrein van Moerdijk en als drinkwater voor de bevolking van (delen van) zuidwest Nederland (onder andere Rotterdam). Overigens heet de Maas hier allang geen Maas meer maar de Amer. De Amer is de voorzetting van de Bergsche Maas en loopt van Geertruidenberg bijna twaalf kilometer via Drimmelen en Lage Zwaluwe naar haar monding in het Hollands Diep. Een bakje kibbeling na de boottocht maakte het vakantiegevoel compleet.

De tweede etappe ging naar onze “huiscamping” in Delft, de Abtwoudse Hoeve. Mooi plekje op een veld dat wij de Kalverstraat noemen, maar ter plaatse de Boomgaard heet. Gewoon niks doen de rest van de middag, een keer wat anders dan fietsen. 

V: 184.096; A: 184.256; rijtemperatuur 19 – 25 graden en half bewolkt; later op de camping 26 graden en licht bewolkt. Wind: noordoost 3. Zon op/onder: 06:51/20:32 (gegevens Delft). Een mooie dag. En morgen? Morgen is er weer een dag. We mogen voor naschoolse opvang spelen voor nummer 3 en daarna de hongerigen voeden en de dorstigen laven. Uiteraard gaan we op de fiets naar Pijnacker.

walnoten halen in balgoy

Op weg naar Delft: dagje oppassen op nummer 3, diens verjaardag vieren de Rotterdamse Wereldhavendagen bezoeken. Waarom dan Balgoy? Simpel: de walnoten zijn op en W wist zich te herinneren dat men daar op de camperplaats tegen een schappelijk prijsje goede noten verkoopt. Daarbij komt: Balgoy ligt ongeveer halverwege Delft. Busje heeft de laatste tijd niet helemaal stilgestaan. Nog twee keer een nachtje weggeweest sinds het laatste blog: allereerst Bentelo (op nevenstaande foto mijn luifeluitzicht daar) en later nog eens De Heurne. Valt niet veel over te vertellen, dus doe ik dat ook niet. Hoef ik ook niet zo veel te liegen. Wel moet ik kwijt dat CP de Haar in De Heurne “tweede keuze” was. De bedoeling was het Zwillbrocker Venn, maar die camperplaats wordt verbouwd. Zag dat er betonnen blokken in de grond werden gegraven, misschien voor elektriciteitskasten? Zal na de vernieuwing ongetwijfeld niet meer gratis zijn. De aquariumvorming in één van de koplampen is inmiddels ook verholpen: bij regen liep de koplamp vol, alleen de visjes ontbraken. Bleek dat de garageboer bij het vervangen van een lamp (in een grijs verleden) vergeten heeft de afsluitdop terug te zetten. Blijft mensenwerk. Alle vloeistoffen zijn op peil, de banden op spanning. Na Delft kan de nazomertrip beginnen, we houden het voorlopig op Toscane, maar ook dat kan nog veranderen, Puzzel is er inmiddels klaar voor. Eerst maar eens een weekje Delft.

dinsdag 30 augustus: @ balgoy

Op naar de noten dus. Nog even de buren de laatste instructies geven, een bakje koffie naar binnen werken en van vaste fotokijkster C te L de opdracht ontvangen om ook voor haar een zak walnoten mee te nemen. Komt helemaal in orde vaste fotokijkster C te L. Nog geen 100 kilometer naar Balgoy, dus voor de noen stond Puzzel al volledig klaar voor de rest van de dag en de nacht. Warme ontvangst op de camperplaats, alsof we oude vrienden zijn. En wat doe je dan? Fietsen natuurlijk! W had een knooppuntenroute gescoord, zo eentje van: niet mooi, niet fantastisch, maar interessant. Deze keer door het tweestromenland, het stuk tussen Maas en Waal. Plaatsen als Hernen, Ewijk, Bergharen, Deest en Winssen. Soms van gehoord, nooit eerder gezien (behalve Hernen dan). De donkere lijn is de aanrijroute met de bus, de groene onze fietstocht.

In Bergharen zagen we een verwijzing naar “de Kapelberg”, een heel bijzonder inspirerend rustpunt op het hoogste punt van het land van Maas en Waal; niet schrikken: 21,3 meter. De molen, “de Verrekijker”, is ook mooi, maar heeft niks met het terrein te maken. Op de Kapelberg staat een (verrassend) kapelletje dat is gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw ter Nood Gods en het terrein kan gebruikt worden voor allerlei zaken die met godsdienst te maken hebben: doop-, huwelijks- of jubileumvieringen en uitvaarten, het verstrooien van de as van een overledene, een bedevaart; je kunt het niet zo gek bedenken. Al in 1312 werd met het vereren van Onze-Lieve-Vrouw ter Nood Gods op dit bergje begonnen door Cisterciënzer monniken. Dit was een allesbehalve vreedzaam clubje: ze waren dol op kruistochten en leidden de inquisitie tegen andersdenkenden. Tegenwoordig wordt de boel gerund door een stichting.

Mooi was het plaatje van de Brug bij Ewijk, officieel de Tacitusbrug. Normaal gaan we er overheen op vier wielen, nu onderdoor op maar twee. Jarenlang vormde de oude brug over de Waal een bottleneck en scoorde erg hoog in de filemeldingen, de brug was versleten en te smal voor het vele verkeer over de A50. Men besloot een nieuwe brug naast de oude te bouwen en daarna het oude ding grondig te renoveren. De nieuwe brug was klaar in 2013, het renoveren van de oude kon vervolgens beginnen, maar dat proces liep behoorlijk uit de klauwen: pas in januari 2017 werd de gerenoveerde brug geopend. De aanvankelijke planning (duur werkzaamheden anderhalf jaar) was toen met twee jaar overschreden. Tijdens de renovatie van de oude brug werd het verkeer via versmalde rijstroken over de nieuwe brug geleid en gold er een snelheidslimiet van 90 kilometer per uur. Dit werd een goudmijntje voor de overheid: op een bepaald moment werden er in 6 weken tijd maar liefst 19.000 boetes uitgedeeld wegens het overtreden van de maximale snelheid. Nog even voor de volledigheid: de tuibrug is vernoemd naar de Romeinse geschiedschrijver Tacitus, die als eerste over deze streek heeft geschreven. Op de foto die ik gemaakt heb kun je bijna geen brug zien, dus ook maar even een foto geleend.

V: 184.004, A: 184.096. Rijtemperatuur tussen 21 en 22 graden. Later op de dag, tijdens de fietstocht, liep het kwik op tot 26 graden met een warme wind (voelde aan als de lucht uit een föhn) uit het noordoosten, windkracht 3. De trapondersteuning kan dat wel aan, dus wij ook. Wisselend bewolkt. Zon op/onder: 06:45/20:29 (gegevens Balgoy). Fietsteller: 42,3 km. Een mooie dag! Behalve dan dat W tijdens het uitpakken van de boodschappen een hele kip in het zand liet vallen. Kan gebeuren en afgespoelde kip is ook lekker. Mooie dag dus. En morgen? Morgen is er weer een dag, dan gaan we fluisterend door de Biesbosch en daarna naar Delft.

een weekendje weg: harreveld, raesfeld en nieuw-heeten

Eigenlijk hebben we dit weekend straatfeest. Eén keer per jaar wordt er een grote tent in het midden van de straat gezet en laat men het bier rijkelijk vloeien. Ging dit jaar aan ons voorbij, weet niet of ik daar zo rouwig om ben: is de volgende dag altijd heel duur aan paracetamol. Reden van ons ontwijkend gedrag: nummer 4 is jarig. Wordt maar ééns in zijn leven acht en heeft ons uitgenodigd voor een kampeerfeestje. Wel op vrijdagavond geholpen met de opbouw van de straatfeesttent. Moet je eigenlijk een video van maken: vermakelijk. Gaat elk jaar niet van een leien dakje, ondanks de markering van alle stokken en een uitstekende bouwtekening. Reden: geen mens die voor de aanvang van de opbouw een studie gaat maken van de tekening, komt pas later, wanneer de tent een rare vorm begint aan te nemen. Daarbij komt dat de oude garde (met tentopzetervaring) aan het verdwijnen is: dood, verzorgingshuizen, aanleunwoningen, seniorenflats en hun huizen worden overgenomen door jongeren. 

Ja ik heb ook een vlag opgehangen, namelijk die van het Lichtenvoordse Bloemencorso en dat is geen boerenprotestvlag. Die vlaggen-met-blauw-boven hebben ze in Oost-Gelre ongemoeid gelaten, in tegenstelling tot een aantal omliggende gemeentes. Vind het wel wat hebben: ziet er zeer vrolijk uit, ook al is het niet zo bedoeld. Of wij een protestvlag zouden ophangen? Dacht het niet. Sta namelijk een beetje “dubbel” in deze discussie. Eigenlijk zou ik een neutrale vlag willen ophangen, overdwars. Heb ik niet van mezelf, het idee stond in de Trouw van 20 augustus. De titel werd gevolgd door (onder meer) de volgende tekst: “‘Zonder boer geen voedsel op ons bord’ lezen we. Een waarheid als een koe. Maar de achterliggende aanname dat het stikstofbeleid gericht is op het elimineren van boeren rammelt. Sterker nog: meer dan 90 procent van de Nederlandse boeren ìs sinds 1950 al geëlimineerd: door schaalvergroting. En die trend zet nog steeds door. Daar hebben we als consumenten van geprofiteerd in termen van goedkoop voedsel. Daar hoorde je al die jaren niemand over.”

zaterdag 22 augustus: @ harreveld

Kleinzoon T jarig dus, feestje en camperen op het landgoed van onze nazaten in Harreveld. Barbecue en goed bier: zoonlief houdt namelijk net als ik niet van dat water dat de naam Grolsch, Amstel en Heineken meegekregen heeft. En na al dat lekkers: Weerwolven van Wakkerdam! Een spel dat W en ik nog niet kenden, schijnt een gebrek aan algemene ontwikkeling te zijn. Even in het kort de samenvatting (geplukt van www.999games.nl): “Partyspel voor grote groepen. Vreedzame burgers binden de strijd aan tegen de weerwolven in hun midden. Het is echter onduidelijk wie dat precies zijn. Slagen ze erin om de weerwolven te ontmaskeren of elimineren ze per abuis onschuldige dorpsgenoten? Het spel wordt door een spelleider gestuurd. Iedere speler krijgt een rol toebedeeld. Het kan gaan om gewone burgers en weerwolven, maar ook om speciale karakters als de heks, de jager of het onschuldige meisje. Ieder karakter doet iets speciaals. De spelleider geeft 's nachts aan dat iedereen zijn ogen moet dichtdoen en roept steeds de karakters op, die dan hun eigenschap mogen uitvoeren. De weerwolven elimineren aan het einde van de nacht een burger. Als het weer dag wordt, bespreken de burgers in een vergadering de gebeurtenissen van de afgelopen nacht en mogen ze proberen om een weerwolf te elimineren. Maar omdat de weerwolven zelf ook aan de vergadering deelnemen, is die beslissing meestal niet eenvoudig. Weerwolven van Wakkerdam is een ideaal spel voor op kinderpartijtjes, kampeerevenementen en eigenlijk al die momenten dat je met veel mensen bent. Zeker als je er in slaagt om met kaarsen of een kampvuur een mysterieuze sfeer te creëren, is succes verzekerd.” Het kampvuur was er, de spelers ook en nummer 2 was de spelleidster; alleen opa snapte er geen reet van. Zal wel aan zijn leeftijd liggen. Of was hij met zijn gedachten meer bij de week van het condoom? Start woensdag 24 augustus.

zondag 21 augustus: @ raesfeld

De oogjes gingen in Harreveld pas na half negen open, oorzaak: gezonde buitenlucht of wat anders? Na een gezellig ontbijt met zijn zevenen (er ging bijna een heel brood doorheen!) via de Kötteldiek (de feesttent was al afgebroken) om nog even wat etenswaren uit de diepvries te halen naar Raesfeld, Stellplatz Graf Alexander aan de voet van Schloss Raesfeld. We hebben er al eens twee keer eerder gestaan: in 2016 heel even (waren na een uurtje weer weg, je wilt geen smerige details weten, maar het heeft met dunne stront te maken) en het jaar daarop wat langer. Om mijn (oudste) zus te pesten even een verwijzing: https://berrynales.blogspot.com/2017/04/even-de-grens-over.html. De camperplaats is inmiddels een paar Euro duurder geworden (nu € 10,00 per nacht, vijf jaar geleden betaalden we twee Euro minder), de stroom gaat nu per kWh, maar voor de rest is er weinig veranderd. Oh: het toiletgebouw was afgesloten en de betaalautomaat spuugde al onze pasjes uit, maar er was nog een geheim vakje in een portemonnee waar we twee briefjes van vijf konden ontwaren. Weer een probleem opgelost.

Mooi kasteel, in een grijs verleden heb ik er alles (?) al over verteld. Het was er druk, met name in de horeca die gevestigd is in de huisjes van het gerestaureerde woonwijkje net buiten de omgrachting. Mooie naam voor de wijk: “Schlossfreiheit”. Vroeger woonden er hovelingen en bedienden van het kasteel. Vandaag zaten er veel mensen op de terrassen, maar wat wil je: zonnig, zondag. We waren er snel weer weg, W heeft later in de middag nog even een rondje kasteel gewandeld, het grote publiek was toen weg.

Onze fietstocht was “echt Duits”: verlaten landweggetjes, donkere onverharde bospaden en veel mais. Ook veel Issel, dat stroompje dat (na ca. 55 kilometer van bron tot grens) in Nederland de naam Oude IJssel heeft meegekregen. We zagen het watertje steeds kleiner worden want we gingen stroomopwaarts, richting Quelle. In die Quelle geen water te bekennen vandaag (zie foto links). De Issel zelf had nog wel een paar drupjes, maar niet zo als de foto met water hieronder, die geeft betere tijden weer en de foto hebben we geleend. Voor de volledigheid: het Nederlandse deel van de rivier is 26,5 kilometer lang. In Doesburg vloeit  het water in de IJssel.  Kwamen we na 42 kilometer pedaleren bij de bus tot de ontdekking dat er een accuoplader niet meegekomen is. Morgen dus maar weer even via de Kötteldiek naar ons volgende adresje. Aangenaam weer, 25 graden en half bewolkt. Ideaal weer om te fietsen.

maandag 22 augustus: @ nieuw-heeten

Wakker worden op een rustige Stellplatz, we waren er vannacht met vijf units, de eerste vertrok vanmorgen al voor acht uur. Wij niet: er lag nog een varkentje te knorren. Kon ik rustig digitaal door de kranten bladeren. De Volkskrant heeft de beloningen van de kopstukken van112 grote bedrijven onderzocht. Wat blijkt? Over all verdienden ze in 2021 maar liefst 32 procent meer dan het jaar ervoor. Met een gemiddeld salaris van 2,8 miljoen € verdienden ze 40 keer zoveel als hun doorsnee werknemer. De rijken worden steeds rijker en het schijnt dat we dat allemaal normaal vinden, terwijl de kosten van levensonderhoud stijgen, de koopkracht daalt en er steeds meer mensen met armoede te maken krijgen. Onderstaand plaatje stond in de Trouw van een week geleden. En ja, ik weet het: wij gaan nog steeds op pad met de camper alsof er niets aan de hand is.

Op reis van Raesfeld naar de Kötteldiek kwam het woord “snavelen” ter sprake. W associeerde dat woord met eten en gaf als voorbeeld “Hij snavelde in één minuut tijd drie frikandellen weg”. Ik ging voor “Heb jij die chick gesnaveld?” De daaropvolgende discussie over de vraag of beffen het meervoud is van een bef is door het bevoegd gezag gecensureerd. Ontbrekende spullen inladen en wat anders achterlaten, maar van dat laatste geen details.

Toen op weg naar Nieuw-Heeten, ja inderdaad met streepje. Zo’n gat dat zijn ontstaan te danken heeft aan de bouw van een kerk. Het heette vroeger “Den Achterhoek”. Eigenlijk kwam de kerk er vanwege de behoefte aan een school. Menig kind moest een afstand van 6 tot 7 kilometer te voet afleggen om een school te bezoeken en rond 1900 was dat een hele toer: zand- en boswegen, soms onbegaanbaar en in bepaalde tijden van het jaar ging de tocht gedeeltelijk in het duister. Wil je een school hebben, dan moet je ook een kerk bouwen. Snap de logica niet helemaal, maar in die tijd was dat voor een ieder volkomen duidelijk. Zowel de kerk als de school kwamen er in 1923, ergens op een plek waar vijf wegen bij elkaar kwamen. Dat jaar wordt dan ook beschouwd als het oprichtingsjaar van het dorp Nieuw-Heeten. Dat de Sint Josephkerk is “uitgevoerd als driebeukige hallenkerk onder doorlopend leien zadeldak met eindschilden” zal me echt worst wezen. Ben eigenlijk meer geïnteresseerd in de camperplaats. Hoewel vlak bij Nieuw-Heeten, vind je Camperplaats Sploder Stea op Campercontact toch onder Holten, terwijl het dorp tot de gemeente Raalte hoort. Blijkt de camperplaats bijna op de grens van Raalte en Rijssen/Holten te liggen, vandaar. We zitten om precies te zijn in de buurtschap Espelo (lokaal “Splo” genoemd). Verklaart ook meteen de naam Sploder Stea: Sploder = inwoner van Splo en Stea = plek. Kwam er een tijdje geleden langs op mijn fietstocht van Lettele naar de Sallandse Heuvelrug, het zag er mooi uit en de plaats kreeg lovende beoordelingen, zoals “Super Camperplaats met hele vriendelijke eigenaren, die het op en top voor elkaar hebben. Mindervalidensanitair aanwezig. Ligging aan knooppuntenroutes, aan de voet van de Holterberg. Holten is op ongeveer 6 km, waar de winkels en restaurants volop aanwezig zijn. Een aanrader!” Ook W is ernstig enthousiast. Een wifiverbinding om een puntje aan te zuigen. 

Fietstocht van een tijd geleden iets aangepast (immers een ander vertrekpunt) en we konden de bandjes weer eens strekken, maar niet na eerst een “bakkie hartverzakking” te hebben genuttigd: de benen hebben het nodig, want een bergetappe van Vuelta is er niks bij. Sallandse heuvelrug en dan graag over alle wegen waarin het woord “berg” verstopt zit: Holterberg, Sprengenberg om er maar een paar te noemen. Heide mooi in bloei, fantastisch weer, alleen een beetje veel gemotoriseerde bejaarden. Het was maandag vandaag, kun je nagaan hoe druk het moet zijn op een zonnige dag in het weekend. Een paar dingen die ik de vorige keer niet beschreven heb moeten toch genoemd worden.

Het Holten Canadian War Cemetery (of Canadese begraafplaats Holterberg) is erg indrukwekkend, het is dan ook één van de grootste militaire begraafplaatsen in Nederland. Het bijzondere van deze plek is dat het Canadees grondgebied is. Er liggen 1394 soldaten begraven, 1355 daarvan hebben de Canadese nationaliteit. W heeft nog even het informatiecentrum bekeken dat naast de begraafplaats ligt.

Lettele is dan wel bekend terrein (de oplettende lezer zal de kerk eerder gezien hebben), maar we hebben nog nooit op het pleintje tegenover de kerk gezeten, laat staan het monument bekeken dat op dit pleintje staat. Acht betonnen blokken (restanten van de V1-lanceerplaats iets verderop in Lettele) en een plaquette met de namen van drie Canadese soldaten van the Royal Canadian Dragoons die bij de bevrijding van Lettele zijn gesneuveld.

Bijna terug op ons nest kwamen we in Nieuw-Heeten een kunstwerk tegen dat mee mag doen met de wedstrijd het-lelijkste-kunstwerk-dat-we-ooit-hebben-gezien. Titel: “’t Gonst”, in april 2006 gemaakt door Sake van der Eerden. Het is dat er een extra kop bij geplaatst is (zie foto), anders was het helemaal niks. Wil je wat achtergrondinformatie? Klikkerdeklik: https://standbeelden.vanderkrogt.net/object.php?record=OV17ae.

Tegen vieren weer terug en konden de beentjes hoog. Morgen richting Lichtenvoorde. Mooi weekendje-weg.

een tussendoortje – 10: oppassen op de kleinkippen – 2

Waarom ik het gat in de ozonlaag niet heb genoemd in mijn vorige blog, was een vraag van onregelmatige lezeres E te Z. Mooi dat je het benoemt, E te Z, ik ben het helemaal vergeten. Dertig jaar geleden was het een hot topic, tegenwoordig hoor je er bijna niemand meer over. Even voor je opgezocht: ja er zit nog steeds een gat in de ozonlaag. Oorzaak: vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw werden CFK’s (chloorfluorkoolstofverbindingen) populair. Ze werden vooral gebruikt in spuitbussen, koelkasten, airco’s en schoonmaakmiddelen. Fantastische stoffen: goedkoop, niet giftig en onbrandbaar. Ze hadden echter één nadeel: ze tastten de ozonlaag aan. Door dat gat in de ozonlaag komt er extra uv-straling op de menselijke huid. Gevolg: meer huidkanker. In 1987 heeft men wereldwijd afspraken gemaakt (het Montrealprotocol): vanaf 2000 mochten westerse landen geen CFK’s meer gebruiken en sinds 2010 zijn ze wereldwijd verboden. Het schijnt te helpen: de afbraak van de ozonlaag is sinds 2000 gestabiliseerd en er is al een paar jaar sprake van een (langzaam) herstel. We zijn weer “bij”, E te Z.

maandag 15 augustus: @ kotten

Eindelijk een dag met temperaturen die wat draaglijker zijn. Draaglijk is wel betrekkelijk: is 27 om vier uur ’s middags normaal in deze tijd van het jaar? Tijd om even naar die grote campingsupermarkt in de buurt van Winterswijk te gaan: speciaal wc-papier, toiletvloeistof, shampoo voor de bus en omdat het zo leuk winkelen is een T-shirt en een klokje. Komen we even daarna in ons stenen thuis om de krant op te halen, vraagt een buurvrouw (iets verder in de straat) waar we op vakantie geweest zijn. W antwoordt “Zweden”. “Oh”, zegt de buurvrouw, “heb je toevallig mijn broer Karel gezien?” “Hoezo?”, vraagt W. Zegt de buurvrouw: “Nou, die was ook in Zweden”. 

W gezellig aan het soppen: bus moet schoon, vindt ze. Even boodschappen doen op de fiets in Oeding (Duitsland), de Rewe ligt op precies 4,26 kilometer afstand. Het dorp heeft daarnaast nog twee supermarkten: de KenK en de Aldi en dat voor zo’n klein plaatsje. Vond ik trouwens vorige week in Musselkanaal ook: vier supermarkten op een rijtje en dat terwijl de plaats maar 7.130 inwoners heeft (telling 2021). Overigens telt Oeding slechts 3.180 zielen. Beide plaatsen zullen wel een groot verzorgingsgebied hebben, anders kan dat nooit uit. Voor Oeding geldt trouwens nog dat de Nederlanders er op grote schaal drank inslaan, met name de wijn is Euro’s goedkoper dan in Nederland.

’s Middags een eindje pedaleren, rondje rondom Winterswijk – gewoon omdat het leuk is. Prachtige paddenstoelen gezien. Alles bij elkaar een kleine 50 kilometer op de fietsteller. Ons landgoed snakt naar vocht. De enkele druppels die vielen hebben de bodem niet bereikt, maar verdampten op hun weg naar beneden. Om tien uur ’s avonds nog 24,7 graden in de bus met de schuifdeur en alle ramen open. De horren doen hun best maar kunnen niet al het ongedierte buiten houden. Eén voordeel: ze laten mij met rust, ze moeten de andere bewoner van Puzzel hebben.

dinsdag 16 augustus: @ kotten

De laatste volle kippenoppasdag. W heeft inmiddels de bus van de buitenkant gesopt en het kunststof “opgezwart”. Bus kan zo de verkoop in, volgens haar. Even een pittige discussie met als centrale thema “eerst-de-vrouw-dan-het-busje-de-deur-uit” en toen hadden we dat ook weer gehad. Nee: geen onvertogen woord gevallen, als je dat soms mocht denken. Net alle boodschappen in huis voor de komende dagen, meldt zich twee keer bezoek aan voor de loop van de dag. We fietsen even opnieuw naar het dorp, halen brood, gevoelde koeken, knabbeltjes, wijn en bier. De basisbehoeften van een mens die visite verwacht, toch? De rest van de dag een beetje pronken met andermans veren (in dit geval erf) dus en diepzinnige gesprekken gevoerd over fietsen langs de Oostzee, camperen in Canada en huizen kopen in Zweden. Soms heb je van die dagen. En dat allemaal met één gehoorapparaat: er is er weer eens eentje waar geen muziek meer in zit. Afspraak plannen tussen alle verplichtingen van de komende dagen, word nu al moe van wat er allemaal op het programma staat. Opnieuw een dag met 32 graden op de teller, zag er vanmorgen wat frisser uit, maar “prijs de dag niet voor het avond is”. Luifel vast indraaien, komt morgenvroeg geen zon op en misschien wordt het wel een natte nacht, niet van de regen maar van de dauw.

woensdag 17 augustus: @ kötteldiek

Het werd toch een natte nacht en niet van de dauw maar van de regen. Toen de kippen begonnen te kakelen was het weer droog. Na het ontbijt en wat poetswerk eindigde ons “tussendoortje” dat vrijdag 5 augustus begon en ons via Balgoy en Valthermond naar Kotten leidde. Drie mooie plekken om nog eens terug te keren. De kleinkippen worden de komende week door een ander verzorgd, uit dankbaarheid lagen er bij vertrek nog 6 eieren in het nest. Dat wordt een paar dagen ’s morgens een gekookt eitje, ’s middags een uitsmijter en ’s avonds een omelet om ons door de voorraad heen te werken. Even een paar dagen “de plicht roept” en dit weekend camperen op het landgoed van zoonlief want nummer 4 (de jongste) viert zijn achtste verjaardag. De teller stond bij aankomst thuis op 183.601.

een tussendoortje – 9: oppassen op de kleinkippen – 1

Deze week fietsten we weer eens door een sprookjesbos. Weet niet meer of we het bos van Hans en Grietje gezien hebben of dat van de wolf van Roodkapje, het was in ieder geval sprookjesachtig. Sprak W ineens de gedenkwaardige woorden “Er was eens een sprookjesbos en toen kwam de zure regen”. Jaren tachtig denk ik. De kranten stonden vol met foto’s van dode bomen met kale takken (foto dode beuk links: Wikipedia). En wat blijkt: tegenwoordig hebben we geen last meer van die zure neerslag. Er is inderdaad wat anders voor in de plaats gekomen, beetje groter, beetje angstaanjagender. Opwarming van de aarde, klimaatverandering dus. Maar waar is dan die zure regen of met een mooie Duitse term “das Waldsterben” gebleven? De term “Waldsterben komt van een Duitse bodemkundige, Bernhard Ulrich, die er in 1980 onder meer op wees dat het Zwarte Woud, het Duitse troetelkind, aan zure regen ten onder ging. En niet alleen het Zwarte Woud: duizenden hectares bos in Europa dreigden te verdwijnen en in Scandinavië dreven massa’s dode vissen in verzuurde meren. Zure regen werd onder meer veroorzaakt door de uitstoot van fabrieksschoorstenen, vooral de bruinkoolcentrales waren berucht. Maar ook raffinaderijen en het autoverkeer waren grote boosdoeners. Met een paar impopulaire maatregelen werd het probleem aangepakt, waardoor de uitstoot van zwaveldioxide en stikstofoxiden in West-Europa in dertig jaar met respectievelijk 75 en 30 procent daalde, terwijl het autoverkeer en  de industrie juist groeiden. Het kostte wel een paar cent: loodvrije benzine, katalysatoren - duurdere auto's dus. De intensieve veehouderij moest de uitstoot van ammoniak beperken (drijfmest moest voortaan geïnjecteerd worden in plaats van gesproeid), met als centraal motto “tot de schijt ons doodt”. Duitsland kreeg het voor elkaar om de uitstoot van bruinkool sterk terug te brengen en de zware industrie in Oost-Europa verdween of werd aan strenge regels gebonden. 

Daarnaast zijn er geleerden die menen dat Ulrich nogal overdreef: zijn grote “Waldsterben” zou meerdere oorzaken hebben. Naast verzuring en bemesting speelden ook weersomstandigheden, ziektes, schimmels en insectenplagen een rol. Uiteindelijk viel het met die bossensterfte dus wel mee. Hoe dan ook: de zure regen hebben we min of meer eenvoudig bedwongen, de opwarming van de aarde en de klimaatverandering is een probleem van veel grotere aard: het gaat niet alleen om Europa maar ook Amerika en landen van de Derde Wereld spelen er een rol in. Ook de inzet is veel hoger: wereldwijd moet er 60 tot 80 procent minder CO2 uitgestoten worden, terwijl de economie zich ontwikkelt op een manier waarbij er sprake is van méér CO2-uitstoot. Maar dat verhaal bewaren we voor een volgende keer. “Het is niet meer wat het geweest is”, sprak W, “Vroeger liepen de diesels zelfs nog op geprakte bananen en afgewerkte frituurolie en geen haan die er naar kraaide. Hoezo roetfiltersensor?”

zaterdag 13 augustus: @ kotten

De plicht roept, de kippenplicht wel te verstaan. Broer/zwager en schoonzus hebben hun landgoed in Kotten verlaten en de kippen achtergelaten. Acht dames die af en toe aandacht vragen. Natuurlijk passen we met alle plezier op: kleinkinderen, kleinkippen, het is ons om het even. Puzzel geparkeerd onder de grootste boom die we konden vinden: we hebben een gratis camperplek, eventueel met gebruik van afwasmachine. Even langs huis om te kijken of die ene Duitse snelheidsovertreding onze brievenbus al bereikt heeft (nee dus, er is nog hoop dat ze ons vergeten). De dikke zaterdagkrant meegenomen en W de auto. Nog even bij het zwembad naar de “camperstort”, gemakkelijk dat die er is. Daarna naar Kotten: schaduw, een (zwem)vijver en twee buitendouches houden onze lijven wel koel. Geen dagelijkse verhalen meer voorlopig, daar doen we te weinig voor.

V: 183.417; A: 183.580; rijtemperatuur 23 – 29 graden; max. temperatuur in Kotten 33 graden. Zon, af en toe een wolkje. Zon op/onder: 06:14/20:59 (gegevens Winterswijk).

zondag 14 augustus: @ kotten

Nog even en de supermarkten zijn 24 uur per dag, 7 dagen in de week open. Stond vanmorgen om kwart over acht al bij de Jumbo in Winterswijk en was echt niet de enige. Daarna ontbijten met kakelverse eieren van de oppaskippen, er lagen er gisteravond acht in het hok. Wordt nog flink dooreten deze week om de productie van die beesten bij te houden. “Probeer eens een route te vinden die voor een groot gedeelte gaat over wegen en paden die we nog nooit ontdekt hebben”, was de opdracht die ik van W kreeg. Een ware uitdaging voor meisje Komoot en mezelf, maar missie geslaagd: minstens 50 procent van de route was onbekend, het merendeel uiteraard in Duitsland. Niet zo ver vandaag: 40,9 km. Volgens meisje Komoot hebben we 02:13 uur gefietst met een gemiddelde van 18,5 km/h. De ondergrond was 5,2 km onverhard, 3,77 km verhard gravel, 5,10 km kasseien, 15,2 km verhard en tenslotte 11,9 km asfalt. En wat heb je aan die feiten? Geen reet! Overigens in Duitsland kunnen ze er ook wat van met die maïs. Tijd voor een goed gesprek met de kippen!

En als je denkt dat je de hele middag in je kiepstoel kunt blijven nadenken over de zin van het leven, ken je mijn eega nog niet. Actie dus: een ijsje halen bij Clara Bella, maar niet via de kortste weg. Het werden 20 fietskilometers. Komen we toch nog aan de 60 vandaag. Voor de statistieken: max 33 graden, de zuidoostenwind kracht 2 maakt het draaglijk. Af en toe een wolk, maar dat mag geen naam hebben. Tot over een paar dagen.