een tussendoortje – 7: bourtange en stadskanaal

Een belangrijke term in het gebied op de grens van Drenthe met Groningen is de “Semslinie”. In 1615 werd de grens tussen deze twee provincies uitgezet door Johan de la Haye (namens Drenthe) en Johan Sems (namens Groningen). Het bepalen van de grens was nodig omdat men in die jaren het veen begon af te graven. De heren waren het over veel dingen eens, alleen Ter Apel vormde een probleem: Drents of Gronings? De oplossing was simpel: maak er niemandsland van (of in officiële termen: “een gemeenschappelijke weide”). Uiteindelijk was het Koning Willem I die in 1817 de knoop doorhakte. Blijft nog de vraag waarom de grens naar Sems is genoemd en niet naar die andere Johan.

donderdag 11 augustus: @ valthermond

Weer mooi wakker worden met uitzicht over het ven (foto’s van rond acht uur vanmorgen). Vroeg op de fiets, want het kwik gaat de 32 graden raken vandaag en de mooiste fietsuren vallen in de ochtend. Hoefden zelfs niet eens met een trui aan te beginnen.

Westerwolde was vandaag aan de beurt. Je hebt de gemeente met die naam, maar ook een gebied. De streek vind je in Zuid-Oost-Groningen rond de beken Ruiten-Aa, Mussel-Aa en de Westerwolde Aa. Een eeuw geleden was Westerwolde nog allemaal heide en veen, maar daar is nu eigenlijk weinig van over. Hier en daar een “plukje” bos of heide, maar over het algemeen afgegraven veen met veel fabrieksaardappelen (en uien volgens W) en grote percelen: mede met dank aan de ruilverkaveling. Een uitzondering hierop vormt een natuurgebied dat Ter Borg genoemd wordt, het ligt in de buurt van het dorp Sellingen. Ter Borg is een oud landschap met een heideveld dat door de eigenaar (Staatsbosbeheer) behoorlijk werd (en wordt) vergroot. Behalve uit de heide bestaat Ter Borg uit twee grote (gegraven) vennen, oude loofbossen en wat naaldhout. De Ruiten Aa kwamen we ook weer tegen, zowel in kanaal- als in beekvorm. W zag een bordje “fietsroute Ruiten Aa”, dus ik denk dat ik al weet wat ik vanavond moet voorbereiden.

De tweede highlight was volgens Komoot het vestingplaatsje Bourtange. W en ik vonden het beiden maar een klein gat, maar we kwamen tot de conclusie dat we Orvelte in Drenthe in ons achterhoofd hadden. In Bourtange zijn we nog nooit eerder geweest. Het is een oud vestingstadje, of – als je het liever zo wilt noemen – een historisch verdedigingswerk. Vesting Bourtange werd eind zestiende eeuw gebouwd als verdedigingswerk in de Tachtigjarige Oorlog. Willem van Oranje gaf in 1580 de opdracht een fort aan te leggen en Willem Lodewijk van Nassau maakte in 1593 het werk af. Waarom Bourtange? Heel eenvoudig: hier lag een zandrug te midden van de moerassen en over deze zandrug liep de weg die Groningen verbond met Duitsland (Westfalen). De Spanjaarden gebruikten deze route onder meer om de stad Groningen die ze in handen hadden te bevoorraden. Tussen 1593 en 1851 was Bourtange een belangrijke vesting. Speelde het eerst een belangrijke rol in de Tachtigjarige Oorlog, een eeuw later moest bisschop Bernhard van Galen (Bommen Berend) met hangende pootjes afdruipen. Toen de vesting in 1851 werd opgeheven ontstond een agrarisch dorp en gebouwen raakten in verval. In de jaren zestig van de vorige eeuw nam de toenmalige gemeente Vlagtwedde het initiatief om de vesting te reconstrueren. Dit nam geruime tijd in beslag: tussen 1967 en 1992 werden wallen opgeworpen, grachten gegraven en huizen opnieuw opgetrokken. Dit alles in de stijl van vroeger, grotendeels op basis van oude kaarten en tekeningen. In 2001 kwamen er nog een soldatenbarak en een koetshuis bij. Helemaal authentiek is het niet: kan me niet voorstellen dat er vroeger in de wallen garageboxen voor de bewoners van de vesting waren. Peanuts!

Tijd voor het kanalengebied: Stadskanaal, Musselkanaal, Ter Apelkanaal. Mocht vroeger op de kweekschool een gedicht van Christaan Terpstra uit het hoofd leren, weet er alleen nog een klein gedeelte van:

Zoals de Styx door Hades stroomt
ligt hier provinciaal,
in afval en in alg verdroomd
de vaart van Stadskanaal.

(Foto van de Bruinesluis - het derde verlaat is van internet, wij hadden strakblauwe luchten). Het “kanaal van de Stad” (Stad = Groningen) werd in 1856 voltooid, een kanaal met een uiteindelijke lengte van 36 kilometer van Groningen naar Ter Apel. Voornaamste reden voor de aanleg: het bevorderen van de ontginning van het hoogveen van het Bourtangermoeras. Bij de sluizen was het in de negentiende eeuw een drukte van jewelste. Wachttijden van enkele uren waren vrij normaal. Cafés en winkels verschenen als paddenstoelen uit de grond. Toen uiteindelijk het veen was afgegraven en er geen turf meer vervoerd hoefde te worden namen de schippers aardappelen en stro als lading mee. In de jaren dertig van de vorige eeuw was het gebeurd met de scheepvaart op het Stadskanaal: de binnenschippers konden de concurrentie met de vrachtwagens niet aan. Tegenwoordig is er alleen nog recreatievaart op het Stadskanaal en uiteraard: langs het kanaal fietsen de bejaarden met water aan de ene kant en lintbebouwing aan de andere en dat kilometerslang.

En weer bijna 70 kilometer op de teller. Een mooie dag. En morgen? Morgen is er weer een dag. We blijven hier tot zaterdag en als je goed hebt opgelet heb je tussen de regels door kunnen lezen wat we morgen gaan doen. En ja: het kaartje verklapt dat we vandaag onze lunch bij de Aldi in Vlagtwedde gescoord hebben.