het rivierenland – 2

 woensdag 14 april: @ woudrichem

Frisjes vanmorgen bij het opstaan: de kachel op standje 1 houdt de vorst buiten, maar doet niet veel méér. Opdraaien en terug onder het dekbed. Tegen half twaalf begon het zwerk open te trekken, maar wees gerust: toen was ik er al een paar uur uit. Een fietstocht door het Land van Altena en Heusden stond voor vandaag op het programma. Woudrichem ligt in de gemeente Altena, dat op 1 januari 2019 ontstond door een fusie van drie Brabantse buurgemeenten, namelijk Aalburg, Werkendam en Woudrichem. De gemeentenaam Altena verwijst naar het land van Altena, de regio die in het noorden van de fusiegemeente ligt. Het zuidoostelijk deel van de gemeente ligt in het land van Heusden. Twee afbeeldingen: hieronder een kaart uit de altlas van Blaeu (zeg maar 17e eeuw) en hiernaast wat nieuwer werk van Jan Willem van Aalst (de kaart van Woudrichem, die ik gisteren bijvoegde, is ook van hem).

Mooi tochtje, grotendeels in de zon. Toen ik tegen drieën weer bij ons mobiele huis (dat nu even stilstaat) aankwam trok de hemel weer dicht en vielen er warempel een paar verdwaalde spetters. Goed gepland! Windkracht 2 uit het noorden, qua sterkte een makkie, qua temperatuur ronduit fris te noemen, maar gekleed met sherpamuts en handschoenen was de kou draaglijk. Misschien volgende keer toch de lange onderbroek meenemen voor dit soort avonturen.

De helft van de tocht ging langs de Afgedamde Maas. Tja, de Maas. DE Maas bestaat eigenlijk niet. In 2015 heb ik de Maas gevolgd van bron tot monding en een en ander (tot vervelens toe volgens sommigen) uitvoerig beschreven. Hier volsta ik met een korte samenvatting. In de loop der eeuwen heeft de Maas steeds weer een ander plekje gezocht om haar water naar zee te kunnen brengen. Ik geef een paar voorbeelden. In Romeinse en Middeleeuwse tijd stroomde de toenmalige Maas langs Heusden richting Dordrecht en ging daar over in de Oude Maas. Rond 1200 brak er een dijk bij Giessen door en vanaf dat moment begon het water in noordelijke richting te stromen om bij Woudrichem uit te monden in de Waal/Merwede. De Merwede kreeg het water van twee grote rivieren te verstouwen en dat gaf nogal wat problemen. Uiteindelijk werd de situatie onhoudbaar en werd er in de 19^e eeuw besloten om Maas en Waal van elkaar te scheiden. De Bergsche Maas werd gegraven en bij Well werd een dammetje opgeworpen. Bijgaand kaartje (bron: Brabants Historisch Informatie Centrum) geeft de situatie beter weer dan dat ik kan beschrijven. In 1904 was de scheiding voltooid en kon Koningin Wilhelmina het Monument scheiding van Maas en Waal onthullen. Als je Woudrichem zoekt op de kaart tref je het niet aan. Het ligt tussen Loevestein en Gorinchem in, op de linkeroever van de Afgedamde Maas.

Er zijn een viertal plekken waar je met droge voeten aan de andere kant van de Afgedamde Maas kunt komen: één brug en drie veren. Een van die veren is de pont tussen Veen (Noord-Brabant) en Aalst (Gelderland). Het was een mooi gezicht om de kabelpont Aalst II aan het werk te zien. De veerpont biedt ruimte aan 3 tot 4 personenauto’s en vaart op verkeersaanbod. Voor scholieren die aan de overkant wonen is het een handige route naar hun middelbare school in Wijk en Aalburg of Andel. Had graag een pontjesroute gefietst vandaag, maar Tante Corry (volledige naam Corona) gooide roet in het eten. Sommige pontjes in deze omgeving varen niet of in deze periode alleen in het weekend, zodat het een hele uitzoekerij zou worden om een route uit te kunnen stippelen. We komen hier nog wel eens terug.

De rest van de middag heb ik besteed aan het lezen van "Ooggetuigen van de Tachtigjarige Oorlog". Op Bol.com vond ik de volgende samenvatting: De overwinning bij Heiligerlee op het Spaanse pronkleger, de onthoofding van Egmont en Horne, het hongerende Leiden dat verlangt naar overgave, de slachtpartij in Naarden, Willem van Oranje die een moordaanslag overleeft, een wolvenplaag in winters Vlaanderen, de bijna verloren veldslag bij Nieuwpoort, de onthoofding van Oldenbarnevelt… De Tachtigjarige Oorlog werd beleefd als een extreem gewelddadig conflict, waar bovendien de hele bevolking bij betrokken raakte. Het oppermachtige Spanje slaagde er maar niet in de opstandigheid te breken. Het moest zelfs toezien hoe uit de chaos een sterke nieuwe natie ontstond: de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Dit was de uitkomst van een reeks spectaculaire gebeurtenissen, die mede vorm hebben gegeven aan het huidige Nederland en Vlaanderen. Steeds waren er getuigen die hun ervaringen in het leger, in de steden en op het platteland aan het papier toevertrouwden, in het volle besef dat het legendarische tijden waren. De mooiste verslagen zijn door Luc Panhuysen en René van Stipriaan bijeengebracht in Ooggetuigen van de Tachtigjarige Oorlog: geschiedenis in haar meest directe vorm.