Dinsdag 14 juli:
Raamdonksveer
Toen de laatste druppels tegen elven hun pogingen staakten
om de bus schoon te krijgen (het wordt toch maar weer de wasstraat) werd het
tijd om de Chinese (im)perfectie te pakken voor een verkenning van de Bergsche
Maas en het Oude Maasje. Het stikt hier in het westen overigens van dat soort
watertjes: overal waar ooit eens iets van Maaswater heeft gekabbeld hebben ze
wel een Oud Maasje of een variant op die naam). Het geeft aan dat de Maas in de
loop der eeuwen zijn eigen gang heeft gegaan en daar waar dat niet tot volle
tevredenheid was heeft de mens een handje (of twee) geholpen.
De eerste hobbel die genomen moest worden was de brug over
de Bergsche Maas bij Geertruidenberg/Hank. De weg naar de brug toe was niet zo
mooi: een fietspad langs een drukke N-weg, vervolgens samen met de A27 het
water over. De brug op zich is mooi, de fietsroute aan de noordzijde van de
Bergsche Maas nog mooier, vooral daar waar je over een dijkje vlak langs het
water fietst (fietsknooppunt 50 tot 51) met de wind pal van achteren en alleen
het geluid van zoevende fietsbandjes in je gehoorapparaten. Het water
overgestoken met één van de Bergsche Maasveren (gratis!).
Aan de andere kant kwam ik een monument tegen dat gewijd was
aan de strijd om het Kapelsche Veer. Najaar 1944 hadden de geallieerden het
gebied ten zuiden van de Bergsche Maas op de Duitsers veroverd en werd de
rivier de scheidslijn tussen bevrijd en bezet gebied.
En toen werd het ingewikkeld. Na een groot aantal kilometers
gefietst te hebben (wind nu pal voor!) langs het Oude Maasje, waar men met man
en macht bezig is grond te verzetten, kon ik door werkzaamheden niet verder: “onbevoegd
en geen veiligheidshelm” vertelde een bord op vriendelijke maar besliste toon.
Ik had het kunnen weten: op knooppunt 2 werd nummer 35 niet meer aangegeven!
Een kilometertje of vijf terug tot aan een bruggetje over het Oude Maasje was
geen ramp, immers: wind pal van achteren! (Met dank aan het waterschap
Brabantse Delta en alle andere betrokkenen.) Het verlengde van de brug bracht
me in Waspik en dan zit je ingeklemd tussen water, de A59, de A27 en nog eens
water. Een paar verdwaalde spetters maakten het feest compleet. Aan alle
ellende komt overigens altijd een eind en toen ik na drie uur fietsen weer bij
de jachthaven arriveerde probeerde een volwassen bui opnieuw de bus te reinigen
(en ook dat is weer niet gelukt).
Het Rijksprogramma “Ruimte voor de rivier” (een programma waar
regionale overheden en het Rijk samenwerken om inwoners van het rivierengebied
droge voeten te laten houden) zorgde dus vandaag voor een “fietstocht met
verrassingen”. Het zijn eigenlijk twee werken die ik tegenkwam: het Oude Maasje
wordt uitgebaggerd, voor een deel verlegd en opnieuw ingericht; daarnaast is
men de laatste hand aan het leggen aan het aanpassen van de Overdiepse Polder
(het gebied ten zuiden van de Bergsche Maas en ten noorden van het Oude Maasje
tussen Geertruidenberg en Waalwijk). Dit agrarisch gebied van zo’n 550 ha groot
zal voortaan als overloopgebied dienst gaan doen: naar verwachting zal ééns in
de 25 jaar dit gebied bij hoge waterstanden volstromen. Men heeft een aantal
terpen gerealiseerd waarop compleet nieuwe boerderijen zijn gebouwd.
Nog wat informatie over de Bergsche Maas:
De Maas is (het is al vaker genoemd) een regenrivier. Soms
valt er weinig en soms veel water en soms komt het met bakken tegelijk uit de
lucht, dag na dag. Al het water uit het stroomgebied van de Maas (vooral
Noord-Frankrijk en de Belgische Ardennen) moet door die ene rivier. Dit leidde
al in de vroegere tijden tot overstromingen in Nederland. Door die
overstromingen verlegde de Maasbedding zich soms. In de loop van haar
ontwikkeling ging de Maas in Nederland oeverwallen opwerpen in de benedenloop
en haar bedding uitschuren en verleggen. Er ontstond een patroon van
"lussen" (meanders).
In de middeleeuwen zagen de graven van Holland hun
bezittingen bedreigd door de steeds terugkerende overstromingen in het
rivierengebied. Graaf Floris de Vijfde slaagde erin het bedijkte gebied van de
huidige Biesbosch en het Land van Heusden en Altena in 1273 onder zijn
jurisdictie te krijgen. Het kreeg de vorm van een groot waterschap en werd
"de Grote of Zuid Hollandse Waard" genoemd. Door de monniken van de
abdij van Berne werd rond 1273 nabij Hedikhuizen een dam aangelegd in de oude
loop van de Maas naar zee. Dit gebeurde omdat de graven van Holland met name de
bedreiging van het water voor Dordrecht wilden voorkomen. De Maas liep tussen
1273 en 1904 via de huidige Afgedamde Maas in noordwestelijke richting naar
Woudrichem, waar hij samen met de Waal de Merwede voedde. Deze situatie leidde
geregeld tot grote wateroverlast, omdat het waterniveau van de Maas meestal
lager was dan dat van de Waal. Na de ramp van de Sint Elisabethsvloed in 1421
reorganiseerden belanghebbenden zich in kleine waterschappen. De autoriteiten
stelden strenge regels aan het onderhoud van de dijken. Degenen die land
bezaten of in gebruik hadden waren persoonlijk verantwoordelijk voor een gedeelte
van de dijk. Daardoor werd de schade door de wateroverlast beperkt.
Tussen 1888 en 1904 werd de Maas, op initiatief van de
bekende ingenieur Cornelis Lely, bij Andel afgesloten en werd de rivier via de
nieuw gegraven Bergsche Maas geleid, die zo ongeveer vanaf Heusden via
Geertruidenberg naar de Amer liep. De loop van de Maas richting Woudrichem werd
afgedamd bij Poederoijensehoek (een plan dat al uit 1848 dateerde), waardoor de
Afgedamde Maas ontstond. Een sluis ter hoogte van Andel scheidde Maas en Waal. De
Bergsche Maas vormt de zuidelijke begrenzing van het Land van Heusden en
Altena. De lengte is 29 km. Op 18 augustus 1904 werd, met een feestelijke
opening, het gegraven traject door Koningin Wilhelmina officieel in gebruik
genomen.
In de loop van de tijd is de vaarweg Bergsche Maas-Amer
verder verbeterd en aangepast aan de moderne scheepvaarteisen. In 1971 en 1972
is de rivier verlegd bij Heusden over een lengte van ongeveer 2,5
kilometer. Ten westen van het stadje Heusden begint het Heusdensch Kanaal,
dat de verbinding vormt met de Afgedamde Maas. De Amer vormt de voortzetting
van de Bergsche Maas. Die begint bij Geertruidenberg, waar het water van de
Donge samenstroomt met het water van de Bergsche Maas. De rivier is bijna
twaalf kilometer lang en mondt uit in het Hollands Diep. Het getij heeft altijd
veel invloed gehad op de Bergsche Maas. Sinds de afsluiting van het Volkerak
(1969) en het Haringvliet (1970) is deze invloed sterk verminderd.
Terug naar het heden: vanmorgen was het toilet in de
jachthaven ronduit smerig, vanmiddag kon ik er met een gerust hart dankbaar en gretig
gebruik van maken. Tegen vieren eindelijk iemand gevonden waarbij ik kon
afrekenen: 2 x € 10,00, géén bonnetje (moeten ze in Griekenland ook doen).
